Hlýjustu og köldustu aprílmánuðir

Ég gleymi því aldrei þegar ég fór í síðdegisgöngu um vesturbæinn 1. maí 1974. Til að sjá voru þá öll stóru trén í þessum gróðursælu hverfum allaufguð. Annað eins hef ég aldrei séð hvorki fyrr né síðar. Apríl 1974 var líka hlýjasti apríl sem mælst hefur síðan mælingar hófust og kom í kjölfar hlýs marsmánaðar. Hann var alls staðar hlýrri en nokkur annar aprílmánuður

Næstir þessum mánuði koma apríl 1926 og 2003. Á þeim er lítill munur en þó var apríl 2003 nokkru hlýrri á útkjálkum fyrir norðan en svalari á suðausturlandi.

Hér fer á eftir meðalhiti nokkurra stöðva sem lengi hafa starfað í apríl þessa mánuði árin 1974, 1926 og 2003, ásamt meðalhitanum 1961-1990 og í þessari röð.

Reykjavík                                6,3                   6,1                  6,2       2,9

Stykkishólmur                         5,4                   4,9                   4,9       1,6

Akureyri                                  6,8                   5,3                   5,6       1,6

Raufarhöfn                              4,5                   3,0                   4,2       -0,2

Teigarhorn                               6,3                   5,2                   4,9       2,2

Fagurhólsmýri                          6,4                   6,5                   5,8       3,4

Stórhöfði                                  5,9                   6,0                   5,6       3,4

Hæll í Hreppum                        5,7                   5,3                   5,7       2,1

Meðaltal                                   5,7                   5,0                   5,2       1,9

Sunnanátt var yfirgnæfandi í apríl 1974. Sólskin hefur aldrei mælst eins lítið í apríl í Reykjavík, 57,2 klst. svo mánuðurinn var æði drungalegur. Sólríkt var á Akureyri, 154,5 klst og enn sólríkara á Hallormsstað, 174,8 klst. Meðalhitinn á Loftssölum í Dyrhólahreppi og Hellu var 7,1 stig sem er hæsti meðalhiti á veðurstöðvum í nokkrum apríl. Um allt land var meðalhitinn fremur líkari því sem gerist í maí en apríl. Á norðausturlandi var meðaltal hámarkshita á nokkrum stöðvum yfir 10 stig, mestur 10,8 á Staðarhóli sem þætti alveg boðlegt í júní.

Mesti hiti mánaðarins mældist 18,5 stig á Dratthalastöðum á Úthéraði og 18,4 á Vopnafirði, hvort tveggja þ. 24. Á Hellu, Lofsstöðum, Stórhöfða í Vestmannaeyjum og Reykjanesi var frostlaust allan mánuðinn. Í Reykjavík mældist frost aðeins í einn dag, -1,1 stig og þar var einnig alhvítt aðeins í einn dag. Þetta er hæsti lágmarkshiti í nokkrum apríl í Reykjavík. Þetta var næst snjóléttasti apríl á landinu frá 1924, snjóhula var aðeins 16% en var 45% að meðaltali árin 1924-2002. Á Hveravöllum var alhvítt í aðeins 10 daga en vanalega er þar alhvítt í apríl. Syðst á landinu var enginn snjór og víðast hvar annars staðar á suðurlandi voru alhvítir dagar aðeins einn. Mikið góðviðri var á norðausturlandi eftir þ. 20 og var hitinn þá dögum saman um og yfir 15 stig þar sem best var. Ekki kom dropi úr lofti á Akureyri eftir miðjan mánuð. Úrkoma var fremur mikil á suður og vesturlandi, einkum á sunnanverðum Vestfjörðum, en lítil fyrir norðan og austan. Úrkoma var flesta daga á suðurlandi en engar stórrigningar. Þetta var úrkomusamasti mánuðurinn af þessum þremur hlýju aprílmánuðum 1926, 1974 og 2003.

Veðráttan lýsir mánuðinum svo: "Tíðarfarið var með afbrigðum hlýtt og hagstætt. Tún voru yfirleitt algræn eða því sem næst í mánaðarlok og úthagi að grænka. Færð var góð."

Árið 1926 var austanátt algengust og mánuðurinn var hægviðrasamur. Veðráttan segir: "Þurrviðrasamt á Norðurlandi. Mikil hlýindi mest-allan mánuðinn."  Úrkoma var þar af leiðandi mikil á suðausturlandi og var reyndar einnig meiri í Reykjavík en 1974 en yfirleitt minni á landinu en þá.  Alveg snjólaust var í höfuðborginni og víðast hvar á suður-og vesturlandi og alhvítir dagar voru nauðafáir annars staðar, flestir 11 á Grímsstöðum á Fjöllum. Á Stórhöfða mældist ekki frost.   

Apríl 2003 var talinn einmuna hlýr en heldur kólnaði þó undir lokin. Á norðaustanverðu landinu var þurrviðrasamt, vindar voru fremur hægir og engin stórviðri. "Tún voru orðin græn í lok mánaðarins, tré voru farin að laufgast og blóm að skjóta upp kollinum", segir Veðráttan. Fyrsta maí þetta ár var trjágróður í Reykjavík þó greinilega skemur á veg komin en árið 1974. Áttir frá norðaustri til suðurs voru tíðastar. Úrkoma var minni í Reykjavík en hina hlýjustu mánuðina og sólin skein í 120. klst. Í raun og veru var þessi mánuður þar betri en árið 1974. Það er vegna þess að komu nokkrir sólríkir dagar með um og vel yfir tíu stiga hita sem er sjaldgæft í Reykjavík í apríl. Bestur var föstudagurinn langi en þá mældist hitinn í borginni 13,6 stig í glaðasólskini. Fyrir norðan var talsvert minni sól en 1974 en úrkoma var líka minni.

Hitinn fór yfir 20 stig á 11 stöðvum, mest í 21,2 á Sauðanesi þ. 18. sem var þá mesti hiti sem mælst hafði á landinu í apríl. Mestur hiti á suðurlandi mældist 15,2 stig á Sámsstöðum þ. 16. Á Hellu var meðaltal hámarkshita 10,2 stig og er það í eina dæmið í apríl um það að meðaltal hámarkshita á veðurstöð á suðurlandsundirlendi hafi náð tíu stigum í apríl.  

Mánuðurinn var hvergi alveg frostlaus. Snjór var hins vegar minni en í nokkrum öðrum apríl, snjólag var aðeins kringum 10%. Næst snjóléttastur var apríl 1974, 16% (og 1964) en apríl 1926 var ekki meðal allra snjóléttustu aprílmánaða, 29%.

Langkaldasti aprílmánuður síðustu 200 árin var 1859. Þá voru mælingar aðeins gerðar í Stykkishólmi og var meðalhitinn -5,9 stig og kom í kjölfars einhvers kaldasta vetrar sem um getur í Stykkishólmi. Svo segir Þorvaldur Thoroddsen í Árferði á Íslandi í 1000 ár um vorið 1859: "Ár þetta kom yfirleitt mikill ís til Íslands og í aprílmánuði var ís fyrir öllum Vestfjörðum suður undir Breiðafjörð og fyrir öllu Norður-og Austurlandi suður  fyrir Papós; í ísnum urðu hvalir víða fastir, en fáir urðu að notum. Skip, sem fór til Austurlands um vorið, mætti hafís miðleiðis milli Færeyja og Íslands og íshroða rak fram hjá Dyrhólaey og suður með Reykjanesi; 17 mílur lá ísinn sem samfrosta hella, vakalaus á haf út austur af Langanesi, en skör þessi mjókkaði eftir því sem suður eftir dró. Það var haldið, að frá Norðurlandi hefði í apríl verið gengt til Grænlands (!)."

Lagnaðarísar voru miklir á Breiðafirði. Breiðasund milli Hrappseyjar og Yxneyjar leysti ekki fyrr en 8. maí. Skip komust ekki inn á Eyjafjörð fyrr en 6. júní fyrir hafís. Fyrir norðan hefur meðalhitinn væntanlega verið nokkru lægri en í Stykkishólmi, þó mælingar vanti, en aftur á móti líklega nokkru mildari á suðurlandi.

Næst kaldasti apríl í Stykkishólmi er 1811 þegar meðalhitinn er áætlaður -4,8 og  svo 1876 þegar hitinn var -4,2. Þá voru mælingar hafnar í Reykjavík, þar sem hitinn mældist -1,9, Grímsey, -7,2 og Teigarhorni, - 3,5 og hafa á þessum stöðum aldrei verið mældir jafn kaldir aprílmánuður.  

Næstur þessum mánuðum kemur apríl 1917. Þá var meðalhitinn -0,5 stig í Reykjavik, -2,4 í Stykkishólmi, -4,9 í Grímsey og -2,2 á Teigarhorni. Mælingar höfðu hafist 1877 í Vestmannaeyjum þar sem meðalhitinn mældist -0,4 stig (miðað við Stórhöfða) og Akureyri hófust mælingar 1880 þar sem meðalhitinn var -3,6. Hefur síðan ekki komið eins kaldur apríl á þessum stöðum og ekki heldur á landinu í heild.

Apríl 1917 var mjög stormasamur og þá kom eitthvert alræmdasta páskahret sem um getur. Það skall á fyrirvaralaust laugardagskvöldið þ. 7. fyrir páska með aftaka norðanátt og grimmdarfrosti. Um allt norðurland var stórhríð. Símabilanir urðu víða og bátar skemmdust í höfnum og útihús fuku. Á miðvikudeginum var veðrið gengið niður og komið blíðuveður um allt land. Hafís var skammt undan landi fyrir norðan. Þurrviðrasamt var sunnanlands og snjólétt en snjóasamt fyrir norðan.

Árin 1949, 1951 og 1953 komu svo afar kaldir aprílmánuðir sem voru allir áþekkir að kulda en voru samt talsvert mildari en 1917.

Kaldasti apríl á síðari árum var 1983 en hann jafnaðist samt ekki á við þessa þrjá köldu mánuði um miðja öldina.

Snjóamestu aprílmánuðir síðan 1924 var árið 1990 þegar snjóhuluprósenta á landinu var  84% en næstir koma apríl 1949 78.% og 1953 og 1983 með 75%.

Heimildir: Trausti Jónsson: Langímasveiflur I, Snjóhula og snjókoma; greinargerð Veðurstofu Íslands, nr. 02035, 2002; Dagblöðin í apríl 1917.   

Á fylgiskjali má sjá veðrið í apríl 1974 í Reykjavík og Akureyri, Reykjavík 2003, Stykkishólmi 1859, og Reykjavík 1917. Reynt hefur verið að forðast það að taka inn hármarksmælingar sem nokkuð augljóslega voru mældar kl. 18 deginum áður en skráður er, en venjan er í prentuðum gögnum frá Veðurstofunni að skipta á milli sólarhringa kl. 18 með þeirri afleiðingu að oft er skráður hiti í rauninni frá deginum áður. Hitatölurnar frá 1917 eru ekki raunverulegur hámarks-og lágmarkshiti heldur það sem lesið var á mæla aðeins þrisvar á dag. Ekki nenni ég að gera frekari grein fyrir þessu enda er víst flestum slétt sama!

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• c_documents_and_settings_fri_geir_my_documents_aprilhly.xls

Athugasemdir

[Júlíus Valsson, 13.4.2008 kl. 15:55]

Áhugaverðar staðreyndir og tölur Sigurður.
Mér sýnist í fljótu bragði af töflunni að dæma, að veðrufar fari heldur kólnandi hér á landi fremur en hitt.