Með brosi á vör

Stundum er eins og sagan gangi í hringi og við munum ekkert stundinni lengur. Fyrir þrjátíu árum eða svo var uppi heilmikil umræða í heiminum um það að engir geðsjúkdómar væru í rauninni til. Thomas  Zschtjass, Skvass, Pass, eða hvað hann nú eiginlega hét aumingja maðurinn, hélt því fram að þeir væru bara mýta. Aðrir sögðu að það væri allt í lagi með geðsjúklingana en það væri bara þjóðfélagið sem væri sjúkt, nákvæmlega eins og Elín Ebba vinkona mín sagði í gærkvöldi í Kastljósi með brosi á vör. Læknaneminn, tímarit læknanema, gaf út heilt blað þar sem þessari hugsun var haldið fram.

Einn landi vor, sem ég get ómögulega komið fyrir mig hver var, gaf árið 1973 út heila bók um dvöl sína á geðdeild og Einar Kárason segir í “ævisögu” sinni að þetta hafi verið góð bók. Og í lokakafla bókarinnar var einmitt tekið undir það sjónarmið tíðarandans að þjóðfélagið væri hinn raunverulegi geðsjúklingur. Þetta féll í kramið og bókin var lesin "af öllum" eins og Rannveig heitin Ásgeirsdóttir  sagði en hún var þá skrifstofustjóri Rithöfundasambandsins og skrifaði líka bókagagnrýni. Bókin hét Sanasól eða eitthvað í þá áttina minnir mig – nei bíðum nú við, sanasól var víst fjörefni sem hellt var í okkur krakkana þegar við vorum lítil á the fifties og ég var víst alveg fáranlega lítill þegar ég var lítlll eins og ég tönnlast sífellt á hér á síðunni eins og langt genginn Alzheimersjúklingur.

En með brosi á vör segi ég að ekkert sé nýtt undir sólinni. Fyrir þrjátíu og eitthvað árum kröfðust menn þess að meira tillit væri tekið til sérkenna geðsjúklinga og félagslegra áhrifa, þeir fengju að vera með í ráðum í meðferðinni, alveg eins og nú er krafist, og menn vildu bæta þjóðfélagið þó mikið hafi það nú versnað síðan.

Þessi nýja hugsun fyrir þrjátíu árum beið algjört skipbrot. Við tók fullkomið alræði “læknamódelsins” með boðefnakenninguna að leiðarljósi. Þjóðfélagið hætti að skipta  nokkru máli.  Eins og það væri hreinlega ekki til. Það eina sem þyrfti væri að breyta boðefnunum í heila sjúklingssins og þá yrði hann frískur og fjörugur eins og hann væri á sanasól. 

Gamla “nýja hugsunin” rann út í sandinn af því að hún hafði ekkert vald á bak við sig og kannski var hún ekki nógu vel hugsuð. Valdið lá hins vegar og liggur enn hjá læknastéttinni sem aftur styðst við vald vísindanna í mjög nánu sambandi við peningalegt vald (lyfjafyrirtækin) og stjórnskipunarlegt vald. Héðinn Unnsteinsson og Elín mín Ebba Ásmundsdóttir hafa lítið sem ekkert vald. Bara heiðarlega hugsun og brennandi áhuga fyrir velferð síns fólks.

Það er samt dálítil von með þessa “nýju hugsun” sem nú er verið að tala um. Það felst í því að hún er m.a. borin uppi af fyrrverandi geðsjúklingum sem nú eru orðnir fagmenn og samtökum sjúklinga sem ekki voru til fyrir þrjátíu árum.

Fjöldinn getur skapað vald. Einn fjórði hluti þjóðarinnar er nú sagður vera geðsjúklingar. Það eru ánægjulegar framfarir frá því í gamla daga þegar geðsjúklingar voru skammarlegur örsmæðarhópur.       

En við skulum samt vera raunsæ og ekki gera okkur of miklar vonir. Hver verður hin “nýja hugsun” í geðheilbrigðismálum  eftir önnur þrjátiu ár? Ætli  hún verði ekki bara sama tóbakið og það sem nú er brúkað sem aftur er næstum því sama tóbakið og var brúkað fyrir þrjátíu árum.

Sagan gengur stundum í hringi og það er eins og við munum ekkert stundinni lengur.