Týnda frændfólkið

Á bókamarkaðnum í Perlunni um daginn keypti ég Ljóðasafn Hannesar Sigfússonar og seinna bindið af endurminningum hans, Framhaldslíf förumans, en hið fyrra, Flökkulíf, hafði ég þegar eignast. Ég hafði þó lengi þekkt þessar bækur. 

Í febrúar 1989 sat ég við hliðina á Hannesi í samkvæmi rithöfunda en þá hafði ég aldrei séð hann áður. Hann var einstaklega viðkunnanlegur, hlédrægur, eðlilegur, samt ræðinn, vingjarnlegur og yfirlætislaus. Ég kunni svo vel við hann að mér fannst ég alltaf hafa þekkt hann. Og ég hafði á tilfinningunni að honum væri vel til mín. Ég er næmur á slíkt.

Ég sá Hannes aldrei aftur.

Í ágúst 1997 lést móðurbróður minn. Hann var jarðsettur í Vestmannaeyjum og fór ég til Eyja með flugvél til að vera við útförina. Í flugvélinni fletti ég Morgunblaði dagsins og þar var mynd af því þegar kista Hannesar Sigfússonar var borinn af þekktum rithöfundum út úr Dómkirkjunni, þeirra á meðal var Gyrðir Elíasson, kunningi minn og Jón Kalmann Stefánsson náfrændi Hannesar. Hann þekkti ég þá ekkert. Daginn áður hafði ég lesið minningargreinar um Hannes í Morgunblaðinu og var ein þeirra skrifuð af einni allra nánustu vinkonu minni til margra ára.

Ég vissi að móðurafi minn hafði átt mörg systkini. En faðir þeirra dó frá öllum börnunum þegar þau voru ung að árum, rétt eftir aldamótin 1900, og tvístraðist þá fjölskyldan eins og oft gerðist á þessum árum þegar fyrirvinnan féll frá. Móðir hans afa fluttist þá til Vestmanneyja og sonur hennar kom þangað nokkru seinna og settist þar að. Hann kynntist þar henni ömmu, sem var tíu árum eldri en hann, og þau giftust og áttu nokkur börn. Þeirra á meðal var hún mamma og þessi bróðir hennar sem ég fylgdi til grafar þennan síðsumarsdag árið 1997. Afi minn var aðeins 29 ára gamall þegar hann fórst á bát sínum svo mikið uppi í landssteinum við Heimaey að líkast til er þar nú hraun sem áður var saltur sær. Þá var mamma þriggja mánaða. Mér var sagt að afi hafi ort ljóð og verið góður smiður en maður hugsaði ekkert um það frekar. Og ekkert af skáldskap hans hefur varðveist. Öll mín móðurætt hefur það á tilfinningunni að ég líkist honum afa mínum voða mikið. Hér að ofan er mynd af honum.    

Mamma vissi svo sem ekkert um systkini föður síns. En við dauða bróður hennar vaknaði hjá mér löngun til að komast að því hver þau hefðu nú eiginlega verið og hverjir væru afkomendur þeirra, náfrændur mínir og frænkur. Nokkrum árum áður hafði Jón Valur Jensson, sá ágæti maður, tekið saman fyrir mig framætt mína nokkra liði svo ég vissi vel hver var langamma mín og afi, foreldrar Sigurðar Jónssonar afa míns. Eftirleikurinn var því auðveldur að finna systkini hans og börn þeirra.

Þegar ég var barn og unglingur lá ég í bókum og tónlist. Á bítlaárunum setti ég ekki upp myndir af Bítlunum heldur íslenskum skáldum og gömlu tónsnillingunum, Bach og Beethoven og þeim gaurum. Svona var ég nú skrýtinn. Á mínu heimili var enginn sérstakur áhugi fyrir bókmenntum eða músik. Mér fannst ég því vera ansi einn á báti og hugsaði oft um það hvaðan í skollanum ég eiginlega hefði skotist inn í þessa ætt. Mikið hefði ég orðið hissa og glaður á þessum skáldlegu umglinsárum ef ég hefði fundið svo sem eitt smáskáld meðal skyldmenna minna.  Um stórskáld lét maður sig aldrei dreyma.

Þegar ég byrjaði að leita að systkinum hans afa kom þar fljótlega upp nafnið Kristín Jónsdóttir. Hún bjó í Reykjavík kringum árið 1930 og átti með Sigfúsi manni sínum nokkur börn, hét eitt þeirra Hannes og annað hét Lára Margrét.

Þannig  varð það mér ljóst í grúski mínu 19. desember 1997 að Hannes Sigfússon skáld, Gréta systir hans og  skáldkona og móðir mín væru systkinabörn. Ég hef aldrei á æfinni orðið jafn forviða.  Mamma varð ekki minna undrandi og ég held líka dálítið upp með sér. Þó hún væri ekki sérstök bókmenntamanneskja las hún talsvert og vissi vel að Hannes var frægt skáld. Og nú fór hún að lesa bæði systkinin. Henni féll betur við Grétu.

Ég missti af Hannesi. Mikið hefði ég viljað kynnast honum og spyrja hann um móður hans og jafnvel afa hans og ömmu. Þau bjuggu lengi í Hraunholti í Hnappadal eins og forfeður þeirra margir á undan þeim. Ég held þó að skáldskapargrein ættarinnar megi rekja til Dalasýslu frá því upp úr 1750 og eru af þeim meiði, auk Hannesar og Grétu, líka Snorri Hjartarson og Guðbergur Bergsson. En svo eru líka ættlerarnir! Ég nefni nú engin nöfn!

Til hægri má hér sjá mynd af Hannesi Sigfússyni tíu eða ellefu ára gömlum með móður sinni. Myndin var tekin fyrir framan Nýlendugötu 9 í Reykjavík þar sem þau bjuggu þá en ég ólst upp á Vesturgötunni og blasti þetta hús við úr eldhúsglugganum heima hjá okkur.    

Það er enn ein kaldhæðni örlaganna hvað mig varðar að eftir að Hannes fluttist til Íslands eftir langa dvöl i Noregi bjó hann í íbúð á Akranesi þar sem ég hafði verið eins og grár köttur á þeim árum þegar ég bjó á staðnum, um og upp úr 1970. Þá bjó vinur minn í þessari íbúð.

Já, ég missti sem sagt bæði af Hannesi og Grétu. Ég talaði hins vegar við Hrefnu systur þeirra. Hún hafði á orði að ég væri líkur móður þeirra. Það fannst mér vægast sagt undarlegt að heyra.

Krstín, móðir Hannesar og Grétu, dó ekki fyrr en árið 1970. Nokkur önnur systkini hennar lifðu í nokkur ár eftir það. Ég missti af þeim öllum alveg eins og honum afa mínum. En ég man vel eftir  ömmu minni enda var ég orðinn tólf ára þegar hún dó. Ef afi hefði lifað jafn lengi óg hún hefði hann ekki dáið fyrr en árið 1969.  

Mér finnst það ganga glæpi næst hvað fólk er oft ómeðvitað og skeytingarlaust um nánustu skyldmenni sín. Ég hef svo sannarlega bætt úr því hvað mig varðar. Ég er búinn að rekja afkomendur allra langalangömmu- og langalangafa minna, samtals 8 frændgarða.

Og Hannes Sigfússon er þar mesta sörpræsið.

Athugasemdir

[Þorkell Sigurjónsson (IP-tala skráð) 6.3.2007 kl. 23:31]

Sæll frændi og þökk fyrir samtalið í morgunn. Var búinn að gleyma að þú hafðir frætt mig á, að Hannes og Gréta væru frændsystkyni okkar. Skrítið að eiga slíkt frænfólk á skáldasviði í minni föðurætt og að auki stórskáldið Þorstein Erlingsson í móðurætt og vera alveg án skáldskapargáfunar. Allavega finnst mér það, en nóg um það. Heyri í þér á föstudaginn. Þ. Sig.

[Sigurður Þór Guðjónsson, 6.3.2007 kl. 23:47]

"Skáldskapargáfan" svokallaða er ekki gáfa heldur ónáttúra! 

[Jón Steinar Ragnarsson, 7.3.2007 kl. 00:37]

Mikill gæðabloggari ertu Sigurður. Það var unun að fara í þessa ferð með þér.  Ég þori ekki að vera þér sammála um að skáldskapargáfan sé ónáttúra.  Ég tel hana vera fyrir utan og ofan okkur og í raun tilviljunum háð, hverja hún snertir. Þetta er rödd allrar reynslu sem hvíslar að manni útkomunni úr dæminu eins og hjálpsamur skólafélagi í prófskrekk.

Kostulegt að bera æskumyndina af Hannesi saman við þig, svona hugsuður með grallarasvip.  

[Pjetur Hafstein Lárusson, 8.3.2007 kl. 11:56]

Blessaður Siggi og til hamingju með frændsemina við Hannes Sigfússon og raunar einnig Grétu systur hans.  Ég er ekki frá því, að hún sé vanmetin sem rithöfundur.  Ég minnist þess að hafa hlustað á útvarpssögu eftir hana fyrir mörgum árum.  Sagan fjallaði um konu í Noregi á hernámsárunum og var ágæt.

Persónuleg kynni okkar beggja af Hannesi eru svipuð.  Ég hitti hann aðeins tvisvar, fyrst á skrifstofu rithöfundasambandsins, sem þá var á Skólavörðustíg.  Þá bjó hann enn í Norgegi.  Síðar hitti ég hann í fjörunni vestur á Ægissíðu.  Hann var þá fluttur heim og átti skammt eftir ólifað.

Árið 1988 gaf Hannes út ljóðabókina Lágt muldur þrumunnar.  Þar er m.a. að finna ljóðið Ungviðið (bls. 28).  Þannig hljóðar það:

Ungviðið svignar þokkafullt í vindinum

Fjaðurmagnað

Lauflétt

Greinar og armar spretta upp

jafnharðan og það svignar:  Ekkert

íþyngir því til lengdar

Tággrannt

teinrétt og fjaðrandi

varpar það fuglum og skærlitum hnöttum

upp í heiðríkjuna

Það ves og dafnar

safnar eirhringum og laufi

árhringum og perlufestum

verður prúðbúið

fagurlimar

fjölgreint

með burðarlegar greinar

fyrir þunga ávexti húsmuni bíla

vangoldnar íbúðir.  Allt

sem íþyngir fólki í hlutveruleikanum

Ungviðið varpar því ekki frá sér

Það varpar engu framar

nema öndinni.

Þannig hljóðar það nú. Þarna notar Hanner orðið „hlutveruleiki". Það varð mér kveikja að eftirfarandi ljóði, sem ég birti í bókinni Innhöf, árið 1991. (bls. 15) Ljóðið kalla ég „Kveðja til skáldbróður.

-Hlutveruleiki-

Hversu hagkvæmt er okkur ekki þetta orð

okkur sem það veitir réttinn

til að með góðri samvisku

segjast lifa í hugveruleika

þótt ef til vill

vörpum við engu frá okkur

öðru en öndinni.

Það er þó alltént mildara atgangs

en að varpa sér yfir næsta mann.

Þannig er það nú og mundu mig um að lifa heill og sæll.

[Sigurður Þór Guðjónsson, 8.3.2007 kl. 14:34]

Voðalegt ljóðaklám er þetta hjá honum Hannesi. Og mundu eitt Pjetur minn: Skáldskapargáfa ER ónáttúra! Þú ert þrætugjarn en þrættu ekki við mig um það! Þú mátt þræta við mig um allt annað. Og hafa síðasta orðið! Svo finnst mér svo leiðinlegt að blogga orðið og allur bloggheimurin að ég er bara að hugsa um að hengja mig þannig að hausinn fari af. Þá verð ég nú ekki "heill" heldur partaður og búinn að varpa ærlega öndinni og verð alsæll eins og segir í gamla dægurlagatextanum: Syngjandi sæll og glaður til helvítis nú ég held. 

[gerður rósa gunnarsdóttir, 8.3.2007 kl. 21:40]

Og hana nú! (Hænurnar mínar eru farnar að verpa aftur. Hélt kannski að þig langaði að vita það.)

[Sigurður Þór Guðjónsson, 8.3.2007 kl. 22:50]

Hvort kemur annars á undan eggið eða hænan? Var það kannski haninn sem kom fyrstur? Ég sé á netinu, þar sem allt sést, að á Iraklion á Krít var sól og 16 stiga hiti í dag. Hér er alltaf sami helvtítis kuldinn og rosinn. Enda er ástandið rosalegt og nýtt klámhneyksli ríður húsum, fermingaklám allsvæsið. Bráðum breytist fermingarathöfnin sjálf í argasta klám fyrir altarinu ef þessu heldur áfram. Það geturðu hengt þig upp á.   

[Tóta p. (IP-tala skráð) 9.3.2007 kl. 02:10]

Heldurðu að mér sé ekki sama þó að þú sért skyldur Hannesi? Jú mér er sko alveg nákvæmlega sama! Heldurðu virkilega að mér sé ekki sama...jú mér er drullusama!

[Salvör Kristjana Gissurardóttir, 9.3.2007 kl. 13:20]

Skemmtilegt grúsk. Ég hef gaman að því að safna saman ýmsu um mína ættingja, ekki síst sögum sem hvergi eru skráðar. Ég gerði vef fyrir ættarmót 2001 sjá hér http://www.simnet.is/annalar/hvassahraun/

Ég hef sérstaklega gaman af að spá í einn forföður minn Hannes smið á Eiðsstöðum og hvernig hæfileikar hans hafa brotist fram með ýmsu móti hjá afkomendum - einhver ástríða í að skipuleggja og smíða og sjá eitthvað fyrir eftir vinnuplönum. 

[gerður rósa gunnarsdóttir, 9.3.2007 kl. 22:32]

Ég hef komist að niðurstöðu: Hænan kom fyrst. Síðan eggið. Og ekki orð um það meir - málið afgreitt.
Þessar veðurspár og -lýsingar eru allar haugalygi, ég hélt þú vissir það. Hér er skítakuldi og ég fer aldrei úr lopapeysunni. Ekki einusinni þegar ég fer í bað.
Pæliðí öllu þessu dauða fólki! Stórfurðulegt alveg. Og öllu fólkinu á undan því líka! Og bráðum verðum við öll í þessum hópi. Ég skilettekkalveg. Mér finnst við svo lifandi eitthvað en svo erum við bara tilvonandi dauð. Skil ekki alveg pojntið. Fæðumst við bara til að deyja? Og til að geta af okkur fleira fólk, bara til að það geti dáið líka? Sveimérþá. Hvílíkt rugl.
En þú ert nú alveg kominn með klám á heilann held ég. Og það tekur því ekki að hengja sig; maður drepst alveg örugglega hvort eð er. ÞAÐ er allavega eitthvað sem maður getur hengt sig upp á! (hm?)

[gerður rósa gunnarsdóttir, 9.3.2007 kl. 22:33]

Og svo hefur Sartre rangt fyrir sér. Komst að því í gær. Hélt kannski að þig langaði að vita það.

[Sigurður Þór Guðjónsson, 9.3.2007 kl. 23:57]

Hvaða rugl var þetta í Sartre? Það er ekki nema von að maður sé með klám á heilanum. Allir Íslendingar eru það núna. Það er m.a.s. litið niður á þá sem eru það EKKI.  

[gerður rósa gunnarsdóttir, 10.3.2007 kl. 10:12]

Sartre sagði að snillingar væru aðeins snillingar vegna snilliverka sinna. En það er náttúrlega algert bull.

[Sigurður Þór Guðjónsson, 10.3.2007 kl. 10:59]

Eru menn þá aðeins heimskingar vegnar heimskupara sinna? En ekki fremjandi heimskupör vegna þess að þeir eru heimskingar. Gaman væri að menn (og konur, hvernig læt ég, jafnrétti er hér í heiðri haft) íhuguðu þetta spursmál hér á kommentakerfinu. Og ekki heimskulega takk! En var ekki Sartre bara erkifífl? Var hann ekki líka helvítis klámhundur ofan á allt annað?  

[gerður rósa gunnarsdóttir, 10.3.2007 kl. 21:52]

Samkvæmt Sartre skilst mér að menn verði ekki heimskingjar fyrr en þeir fremja heimskupör. En svo veit ég ekki alveg hvað fyrningartíminn er langur eiginlega; hve langt má líða á milli heimskupara til þess að maður megi hætta að kallast heimskingi inn á milli.
Einhverjar hugmyndir?
Annars sýnist mér samt Sartre ekkert heimskari en margur annar merkismaðurinn ...
(PS Varðandi jafnréttið: Ég var alltaf kölluð ´strákar (það er híf)´ á sjónum. Það fannst mér ágætis jafnrétti. Hef ég eitthvað misskilið?
Afturámóti varð ég brjáluð yfir að kennara nokkrum fannst ekkert athugavert við það að hafa uppröðunina í málfræði svona: karlkyn, kvenkyn, hvorugkyn. ÞAÐ finnst mér STÓRhættulegt! Ég fór næstum því að grenja þegar hann fattaði ekki hvað þetta græfi undan jafnrétti kynjanna (þ.e. að láta kk standa á undan kvk).)