Hlýjustu og köldustu dagar í október

Fyrsta skiptið sem 20 stiga hiti í október mældist á veðurstöð á Íslandi var á Seyðisfirði þ. 6. 1959, 20,6 stig.

Árið 1962 munaði svo mjóu þ. 20. þegar hitinn á sama stað fór í 19,9 stig.   

Næst mældist 20 stiga hiti í október þ. 21. 1964 á Seyðisfirði, 20,9 stig.

En það var fyrsta dag mánaðarins árið 1973 sem methitinn á landinu í október kom til sögunnar. Þá mældust 23,5 stig á Dalatanga. Þessi hiti kom að næturþeli. Klukkan 3 um nóttina var hitinn 22,6 stig og kl. 6 var hann 22,7, en klukkan 9 var hann fallinn niður í 19.0 stig en var svo milli 18 og 19 stig eitthvað fram yfir klukkan 15, en var 16,2 stig klukkan 18. Hitinn kom skyndilega því á miðnætti hafði hann aðeins verið 9,8 stig. Á þessum tíma voru engar sjálfvirkar veðurstöðvar og því ekki hægt að gera sér grein fyrir gangi hitans í smáatriðum.  Daginn eftir fór hitinn á Dalatanga ekki hærra en í 15,1 stig. Á Seyðisfirði var kominn 17 stiga hiti kl. 21 síðasta daginn í september en fór ekki hærra en í 19 stig fyrsta dag októbermánaðar en þ. 2. var hann 21 stig klukkan 9 og 22 stig klukkan 15 og 18 stig klukkan 21.

Þetta er eina tilvikið þar sem 20 stiga hiti hefur mælst einhvers staðar á Íslandi tvo daga í röð í október. Ekki heldur hefur 20 stiga hiti dreifst eins víða um landið og í þessari hitahrinu, allt frá Reyðará við Siglufjörð til Kollaleiru i Reyðarfirði, en auk hitans á Dalatanga og Seyðisfirði var þessi hiti mældur: 20,2 stig, þ.1. á Reyðará, 20,6, þ.1. á Vopnafirði og 20,0, þ. 2. á Hallormsstað.

Árið 1975 mældust slétt 20 stig á Seyðisfirði þ. 11.

Tíu árum seinna, 1985, kom hitahrina sem er sæmbærileg eða meiri en árið 1973 þó ekki hafi mælst alveg jafn hár hiti enda kom hrinan ekki fyrr en 14. dag mánaðarins. Enginn mánuður ársins kólnar jafn mikið frá fyrsta til síðasta dags sem október. Árin 1961-1990 var meðalhitinn í Reykjavík 1. október reiknaður 6, stig, 5,0 þ.14 og 3,3 stig 31. október. Þennan dag 1985 fór hitinn yfir 20 stig á þremur veðurstöðvum:22,0 stig á Seyðisfirði, 21,5 á Daltanga, 20,9 á Kollaleiru og 20,6  á Neskaupsstað. Daginn eftir mældist mesti hiti sem skráður hefur verið á Akureyri í október, 19,5 stig.

Tuttugustiga októberhiti kom næst þ.  7. árið 1992 á nokkrum stöðvum: Neskaupsstaður og Dalatangi 21,7, Seyðisfjörður 21,1 og Kollaleira 20,4.

Árið 2003 kom mjög hlýr dagur þ. 26. og mældist þá annar mesti hiti á landinu í október,  22,1 stig á Dalatanga og 20,8 á Kollaleiru en ekki var þá mælt á Seyðisfirði. Vegna þess hve seint þessi dagur er í mánuðinum er hann eiginlega ekki síðri en metdagurinn þ. 1. 1973. 

Allar þessar mælingar voru gerðar á kvikasilfursmæla. 

Og síðasta skiptið sem 20 stiga hiti hefur mælst á slíkan mæli í október var núna þ. 19. þegar 20,2 stig mældust á Skjaldþingsstöðum í Vopnafirði en 21,0 á sjálfvirku stöðinni á Seyðisfirði. 

Menn sjá að oftast mælist 20 stiga hiti í október á austfjörðum og alveg sérstaklega á Seyðisfirði og Dalatanga. Stöðin á Seyðisfirði var alveg nýlega komin í gagnið þegar hún fangaði sín 20 stig í fyrsta sinn árið 1959. Dalatangi hafði hins vegar mælt hámarkshita frá 1949 án þess þó að þar kæmi 20 stiga hiti fyrr en 1973. Fyrir 1959 voru einfaldlega ekki veðurstöðvar með hámarkshitamæli á þeim stöðum þar sem vænta má 20 stiga hita í október. Árin 1929 til 1964 var reyndar mælt í Fagradal í Vopnafirði án þess að 20 stig kæmu þar en Vopnafjörður er ekki eins næmur fyrir 20 stigum í október og firðirnir sunnar á austfjörðum. Í Fagradal mældust t.d. "aðeins"18,7 stig þegar 20,6 komu á Seyðisfirði 1959. Tuttugustiga októberhita má eiginlega aðeins vænta á austfjörðum annað kastið og enn sjaldanar í Vopnafirði og i grennd við Siglufjörð og þegar allra best lætur innarlega á Fljósdalshérað en varla annars staðar á landinu. 

Nokkrir mjög hlýir dagar komu þó fyrir 1959 þar sem hitastig þeirra stöðva sem starfræktar voru varð svo hátt að líklegt er að 20 stiga hiti hefði einhvers staðar mælst ef jafn margar stöðvar hefðu verið í gangi og síðar varð. 

Árið 1915, þ. 4,  voru til dæmis lesin 19 stig á mæli á Akureyri án þess að hámarksmælir hafi verið á staðnum. Þá var reyndar mælt á Seyðisfirði þó hitinn þar hafi ekki verið í líkingu við þetta enda var veðurlagið þannig að hitinn naut sín best um miðbik norðurland, Sauðanesviti hefði t.d. getað gert rósir þennan dag ef þar hefði verið mælt.

Teigarhorn í Berufirði hefur mælt hámarkshita frá því 1874 en er ekki með hitavænustu stöðum á landinu í október og þar hefur aldrei mælst 20 stiga hiti, mest 19,3 stig þ. 5. 1945 og 19,2 þ.10 1937. Þessir dagar voru tuttugustigavænir á austfjörðum. 

Tuttugu stiga frost í október er nauðasjaldgæft á Íslandi. Það hefur aðeins gerst tvisvar svo víst sé og í bæði skiptin í Möðrudal á Fjöllum. Þann 29. 1992 mældust þar -21,2 stig í hægu og stilltu veðri og Íslandsakuldametið var sett þ. 28. árið 2002, -22,0 stig. Skráð er lágmark í Möðrudal upp á -21,6 stig þ. 19. árið 1957 en það er hugsanlega villa því hvergi annars staðar varð verulega kalt. Þessi mánuður var þó mjöðg leiðinlegur og hefur til dæmis aldrei verið jafn margir alhvítir dagar í Reykjavík í október, sjö talsins.

Á Grímsstöðum á Fjöllum, sem er mjög góður fulltrúi kulda á landinu meðal veðurstöðva,  hefur verið mælt síðan 1907 og þar hefur aldrei komið tuttugu stiga frost í október, en 19,3. stig komu síðasta daginn 1926 eftir langvarandi norðanátt og -19,2 þ. 29. 1931 þegar hæð var yfir landinu. 

Árið 1967, á miðjum hafísárunum,  kom mikið kuldakast og mældist þá mesta frost sem mælst hefur á láglendi á Íslandi í október, -18,0 stig á Kornvöllum við Hvolsvöll á Rangárvöllum. Sólarhringurinn  16. október var talinn 9 stig undir meðallagi á landinu sem er einsdæmi í október, en þ. 17. fór að hlýna eftir kuldahámarkið um nóttina. Á Grímsstöðum varð frostið 19 stig. Þetta er eiginlega harkalegasta kuldakast sem gert hefur á landinu í heild í október síðustu áratugina. 

Þetta var sem sagt á hafísárunum. Þá voru svona kuldaköst algeng. En ekki lengur.

Hér fyrir neðan eru nokkur veðurkort frá þeim hlýju og síðan köldu dögum sem minnst er á. Þetta eru ýmist þrýstikort fyrir andið og umhverfi þess við jörð og í 500 og 850 hPa fletinum eða frá landinu sjálfu á hádegi við jörð. Dagsetningarnar segja að öðru leyti það sem segja þarf.