Köldustu ágústmánuðir á Íslandi

Sumarið 1882 voru allir mánuðirnir frá júní til ágúst þeir köldustu sem mælst hafa fyrir norðan og austan, en ágúst  þetta sumar nýtur þess vafasama heiðurs að vera einnig kaldasti ágúst sem mælst hefur á landinu í heild eftir 1870. Meðalhiti sjö stöðva var 6,14 stig. Hér er sem sagt aðeins miðað við sjö stöðvar í köldustu ágústmánuðum, en ekki níu eins og með hlýjustu mánuðina. Ástæðan er sú að Ísafjörður/Bolungarvík og Fagurhólsmýri byrjuðu ekki að athuga fyrr en 1898, en flestir allra köldustu ágústmánaða mældust fyrir þann tíma. Reyndar er núverandi meðaltal allra 9 stöðvanna svo að segja það sama og hinna 7 og hefði kannski alveg eins mátt miða fremur við þessar 7 stöðvar í öllum þessum pistlum en það er meira gaman að hafa þær 9.

Feikna kuldi var fyrir norðan í ágúst 1882 (sjá töfluna hér fyrir neðan). Á Siglufirði var meðalhitinn 2,9 stig en 3,1  á Skagaströnd. Aðeins lítið eitt hlýrra var inni í Eyjafjarðardal en á Akureyri, 4,3 stig á Hrísum. Talsvert mildara var á Fljótsdalshéraði en í Eyjafirði, 7,2 stig á Valþjófsstað enda var þar ekki hafísinn. Mælt var þennan mánuð á Grímsstöðum á Fjöllum og var þar meðalhitinn 3,8 stig.  Hámarkshiti í Reykjavík varð aldrei hærri en 13,3 stig og hefur aldrei verið lægri í nokkrum ágúst en í Grímsey fór hitinn aldrei hærra en í 9,0 stig. Þann 16. var gangur hitans þar 0-1 stig og snjóaði. Mesti hiti á landinu varð aðeins 16,0 stig, á Teigarhorni, þ. 11. og er ekki getið um lægra landshámark í nokkrum ágúst. Kaldast varð -4,5 stig á Siglufirði. Ekki fraus þó við sjóinn á suðvestur og vesturlandi og ekki heldur á Austfjörðum, en hins vegar lítið eitt á  suðurlandsundirlendi en þó ekki á Eyrarbakka. Þorvaldur Thoroddsen segir í Árferði á Íslandi í þúsund ár um ástandið fyrir norðan: " ... dimmviðrin gengu aftur yfir 4. ágúst og mátti varla heita að sól sæist þaðan af til höfuðdags og gengu sífelldir kalsar með kafaldshryðjum á milli, og hélzt þetta veðráttufar alt til rjetta; taldist mönnum svo til að, að tíu sinnum hefði alsnjóað frá Jónsmessu til rjetta". Þessi orð sem alltaf er vitnað í þegar sagt er frá þessu sumri, eru tekin úr Fréttum  frá Íslandi 1882, bls. 18. Þau ber þó ekki að skilja sem svo að alsnjóa hafi orðið yfir allt norðurland heldur að á einhverjum stöðum þar, fyrst og fremst í hærri byggðum og ef til vill á stöku útskögum, hafi orðið tíu sinnum alhvít jörð. Á suðurlandi var einnig mjög votviðrasamt seinni hluta sumars en mildara en fyrir norðan. Norðanáttin var hæg yfirleitt og úti fyrir var mikill hafís svo hún var köld þegar hún náði til landsins. Á suðurlandi var hins vegar sífelld sunnanátt og mættust áttirnar á miðju landinu, segir í Fréttum frá Íslandi. Á Eyjafirði lá ísinn fram í september en víðast hvar annars staðar fyrir norðan var hann farinn frá landi á höfuðdaginn. 

Hér fyrir neðan er einföld hitatafla fyrir sjö þær stöðvar sem lengst hafa athugað fyrir sjö köldustu ágústmánuði en í fylgiskjalinu  eru þeir tíu og þar sést líka úrkoman.  

                        1882    1903    1907    1886    1892    1912    1888    1961-90

Reykjavík        8,2       6,4       8,3       7,6       9,4       7,5       9,7       10,2

Stykkish.          6,5       4,4       7,8       8,0       8,1       7,8       8,6       9,6

Akureyri           4,0       6,1       6,9       7,2       7,2       6,9       7,1       10,0

Grímsey           2,4       4,4       4,8       5,5       5,4       5,3       4,7       7,8

Teigarhorn       6,6       6,6       6,0       7,1       5,7       7,4       5,6       8,8

Stórhöfði         8,3       8,5       8,8       8,3       8,2       8,5       8,5       9,6

Hreppar           7,1       7,9       8,5       7,6       7,7       8,8       9,3       10,1

Meðaltal           6,1       6,9       7,28     7,32     7,36     7,44     7,6     9,4      

Eins og með júlí eru ágústmánuðir áranna 1882, 1886, 1887 og 1888 allir með þeim köldustu. Það sætir því eiginlega furðu að Fréttir frá Ísland skuli gefa sumrunum 1887 og 1888 góða einkunn. Annars er svo sem ekki um auðugan garð að gresja með heimildir um flesta þessa mánuði, nema í töluformi í skýrslum dönsku veðurstofunnar, og er ólíku saman að jafna eftir að mánaðarrit íslensku Veðurstofunnar, "Veðráttan", byrjaði að koma út 1925 með talsverðu lesmáli um hvern mánuð auk tölulegra upplýsinga.

Það sýnir vel hve ágúst 1882 var afbrigðilegur að næst kaldasti ágúst, 1903 (6,92), var 0,8 stigum mildari. Mánuðurinn var miklu kaldari á suðvesturlandi og vesturlandi en 1882, en hins vegar mildari fyrir norðan heldur en þá, en svipaður á austurlandi og suðurlandi. Mælt var í Möðrudal þennan mánuð þar sem meðalhitinn var 3,6 stig. Einstaklega þurrt var á suðurlandi. Úrkoma í Reykjavík hefur aldrei verið minni í ágúst, aðeins 0,8 mm og féll á tveimur dögum. Á Teigarhorni var þetta þriðji þurrasti ágúst. Mesti hitinn var mældur í Reykjavík, 18,1 stig þ. 2. en minnsti -3,5 stig á Möðruvöllum í Hörgárdal. Frost mældist mjög víða. Enginn hafís var við strendur landsins þetta sumar. 

Ágúst 1907 ( 7,28) var enn þá þurrari en 1903. Þá rigndi aðeins einn dag í Reykjvík, 0,9 mm.  Þetta er enda talinn þurrasti ágúst á landinu. Á Teigarhorni út af fyrir sig er þetta sá annar þurrasti. Þetta var fyrsti ágúst sem mældur var á Grímsstöðum eftir að mælingar urðu þar samfelldar og var meðalhitinn 3,9 stig. Mesti hiti í mánuðinum varð 21,1 stig á Akureyri en á Holti í Önundarfirði mældist frostið -3,8 stig. Næturfrost voru ekki alveg eins útbreidd og 1903.  Þetta var líka hafíslaust sumar.

Árið 1886  (7,32) var loftvægi óvenjulega lágt í þessum mánuði, aðeins 997,9 hPa að meðallagi í Reykjavík og hefur aldrei verið þar lægra í ágúst. Úrkoma var svipuð á suður- og vesturlandi og meðallagið 1961-1990 sem við þekkjum best en nokkru meiri annars staðar. Þrátt fyrir kuldann varð hvergi kaldara en -0,1 stig og var það í Möðrudal. En það varð heldur aldrei hlýrra en 18,7 stig, á Hrísum í Eyjafjarðardal. Þetta hefur verið þungbúinn en rysjóttur ágúst. Dæmafáir óþurrkar voru um allt land nema með köflum á suðurlandi hefur Þorvaldur eftir Fréttum frá Íslandi, "þornaði upp síðustu vikuna", segir Suðurnesjaannáll. Ís hafði verið við landið snemma sumars en ekki þegar hér var komið sögu.

1892 (7,36)  Alls staðar var þurrt í þessum mánuði. Kuldarnir voru mestir við sjóinn á norður og austurlandi en á suðurlandi var hitinn næstum því sæmilegur sums staðar, talinn 10,4 stig á Eyrarbakka þó hann væri aðeins 7,7 á Stóranúpi í Hreppunum. Munurinn er ótrúlega og kannski grunsamlega mikill en Eyrarbakki á það til að njóta sín tiltölulega vel í björtum og köldum norðanáttum að sumri til. Í Hafnarfirði var meðalhitinn 9,6 stig og ekki var heldur svo mjög kalt í Reykjavík. Í Papey var mesti hiti sem mældist 9,1 stig en sá minnsti 2,1. Munurinn er næstum því hlægilega lítill og sýnir að mánuðurinn hefur verið skýjaður allmjög og ekki gæfulegur í norðaustanáttinni þar um slóðir! Þurrkar á landinu voru góðir segir Þorvaldur Thoroddsen nema á austfjörðum þar sem hafi verið einlæg votviðri. Mestur hiti mánaðarins  mældist í Reykjavík 18,6 stig  þ. 10. en minnstur  -3,8  á Möðruvöllum í Hörgárdal þar sem frostnætur voru átta.  Hafís var horfinn frá landinu, nema við Hornbjarg, en hafði verið mikill langt fram á sumar. 

Í ágúst 1912 (12,44) var úrkomusamt á norður og austurlandi, einkum er á leið en á suður- og vesturlandi var þurrt. Ekki var þó sólríkt, aðeins 92 sólskinsstundir mældust á Vífilsstöðum. Í byrjun mánaðarins snjóaði ekki aðeins sums staðar á norðurlandi heldur einnig á vesturlandi. Í Möðrudal fór frostið niður í -5,0 stig. Aftur á móti komst hitinn í Reykjavík í 20,9 þ. 15. en um miðjan mánuðinn komu þar fjórir  hlýir dagar.  Hvergi varð hlýrra í þessum mánuði. Íshrul sást í mánuðinum milli Siglufjarðar og Skaga.

Ágúst 1888 (7,62)  var norðan eða norðaustanáttamánuður mikill. Í Grímsey var alskýjað næstum því allan mánuðinn og þrjá daga snjóaði. Það var kaldast á útskögum fyrir norðan og austan og ekki var svo sem hlýtt þar inn landsins. Minnstur var meðalhitinn á Raufarhöfn 3,9 stig og við Bakkaflóa var hann 4,7 stig. Á  suður og suðvesturlandi var hins vegar ekki afskaplega  kalt, 9,7 stig bæði á Eyrarbakka og í Reykjavík og reyndar 10,2 í Hafnarfirði. Á austurlandi rigndi mikið en annars staðar lítið og minnst á suðvestur- og vesturlandi. Mestur hiti varð 18,7 stig á Núpufelli í Eyjafjarðardal en minnstur -3,0 í Grímsey þar sem frostdagar voru 13. Þorvaldur Thoroddsen segir að sumarið hafi verið mjög þurrviðrasamt víðast hvar nema hvað hafísþokubræla hafi gætt á norðausturlandi og skýrir það hinn mikla kulda við sjóinn. Ísinn var þó farinn frá landi í byrjun ágúst nema á norðausturlandi, t.d, Þistilfirði. Að öðru leyti hafi verið sífelld góðviðri og sólskin, segir Þorvaldur. En það hvarflar að manni að ástandið hafi verið heimskautalegt fremur en blíðviðrislegt, bjart en ískalt.. Víst er að þessi ágúst er sá 7. kaldasti á landinu eftir 1870 og júlí sá 5. kaldasti.  

Fremur var þurrviðrasamt í ágúst 1887 (7,75) nema í Reykjavík þar sem rigndi tiltölulega mest en samt ekki mikið meira en í núgildandi meðallagi. Mjög kuldalegt var við sjóinn á norður og austurlandi. Í Grímsey voru frostdagar svo mikið sem 13 og 10 á Teigarhorni.  Á Akureyri og í Hrútafirði gerði þó ekki frost og því um síður á suður-og vesturlandi, en stöðvar voru reyndar mjög fáar. Kaldast varð  á Raufarhöfn, -4,6 stig og hefur aldrei mælst þar eins mikill kuldi í ágúst. Á Hornafirði komst hitinn einn daginn í 21,4 stig. Þorvaldur Thoroddsen segir að þetta sumar hafi verið góð tíð og framúrskarandi á suðurlandi og á austurlandi nema í Húnavatns-, Skagafjarðar og Norður Þingeyjarsýslu en þar gengu þokur og suddar. Hann segir þó að nokkur næturfrost hafi verið fyrir norðan er leið á sumarið. Allt þetta hefur hann úr Fréttum frá Íslandi. Ágúst þetta ár er hinn 8. kaldasti en júlí var sá allra kaldasti á landinu í heild.  Alveg framúrskarandi sumarblíða!

Kaldasti ágúst síðan Ísland varð sjálfstætt ríki var 1943 (7,75). Þetta var kaldasti ágúst sem mælst hefur á Grímsstöðum, 3,6 stig og kaldari en 1882 og 1907. Á norðausturlandi voru miklir óþurrkar en annars var víðast þurrviðrasamt. Sólríkt var í Reykjavík, 251 klukkustund og er þetta þar þriðji sólríkasti ágúst, en aðeins 95 stundir mældust á Akureyri. Þetta var þurrasti ágúst síðan mælingar hófust í Stykkishólmi 1857, 0,8 mm. Þar rigndi tvo daga en aðeins einn á Arnarstapa á Snæfellsnesi. Næturfrost voru víða og mest 5,5 stig á Grímsstöðum þ. 24. Þrátt fyrir kuldana snjóaði hvergi á landinu. Norðanátt var ríkjandi og alveg frá 9.-20. var hæð yfir Grænlandi  og oft bjartviðri sunnanlands en kuldar, rigningar og þokur á norðurlandi. Í lok mánaðarins kom eitthvert mesta kuldakast sem komið hefur í ágúst. 

Hér verður að nefna ágúst 1983 þó hann sé ekki í tölu allra köldustu ágústmánaða á landinu í heild. Á suður-og vesturlandi var hann beint framhald af júlíkuldunum miklu það ár. Í Vestmannaeyjum hefur ekki mælst kaldari ágúst, 8,0 stig og þar var hann einnig sá úrkomusamasti, 270 mm. Í Reykjavík var mánuðurinn einn af þremur köldustu ágústmánuðum frá 1866. Og þetta var sólarminnsti ágúst í Reykjavík, aðeins 63,4 klukkustundir. Fyrir norðan og austan var sæmileg tíð í suðvestanáttinni og bara góð á Vopnafirði þar sem hiti var heilt stig yfir góðærismeðallaginu 1931-1960.   

Þá má einnig geta um ágúst 1921 (7,90). Upphaf hans var eitt hið svalasta sem yfir Reykvíkinga hefur gengið, en nokkuð rætist úr því er á leið en aldrei varð hann þó annað en kaldur. Úrkomusamt var á austfjörðum og þar urðu mikil skriðuföll, en yfirleitt var þurrviðrasamt á suður-og vesturlandi. Frostið fór í -4,0 stig þ. 27. á Möðruvöllum. Hlýjast varð 20,6 stig á Seyðisfirði.

Óvenjulega kaldir ágústmánuður fyrir 1870 voru furðu fáir miðað við hve veðurfar var þá oft kalt. Árið 1850 var meðalhitinn í Reykjavík þó aðeins 7,4 stig en 6,9 í Stykkishólmi. Og árið 1841 var meðalhitinn í Reykjavík 7,6 stig en 7,4 árið 1832. Seinna árið voru mælingar á Möðruvöllum sem benda til meðalhita kringum sex stig. 

Eftir mælingum að dæma sem gerðar voru hér og hvar á landinu, en reiknaðar hafa verið yfir til Stykkishólms er ljóst að á kuldaárunum hreint ótrúlegu kringum 1815 var meðalhitinn þar í ágúst 1817 6,3 stig en 6,5 árið 1815. Þó þessar tölur séu ónákvæmar virðist þetta hafa þetta verið mánuðir í stíl við ágúst 1882 og 1903 með eins árs millibili.  

Heimildir: Fréttir frá Íslandi 1882-1888.

 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• c_documents_and_settings_fri_geir_my_documents_agkald_0.xls