Ómarkviss grein yfirlækna á geðsviði Landsspítalans í Morgunblaðinu

Tveir yfirlæknar á geðsviði Landsspítalans, Halldóra Ólafsdóttir og Bjarni Össurarson, ávíta í  gær  Stöð 2 og Kompás fyrir umfjöllun um  sjálfsvíg í  grein í Morgunblaðinu. Ekki hafa læknarnir fyrir því að nefna dagsetningar þessara umfjallana svo menn geti kynnt sér þær. Þetta er alvarleg hroðvirkni. Eða er það kannski bara meðvitað kænskubragð sem gerir þeim auðveldara að koma höggi á þessa miðla í þeirri von að fólk taki orð þeirra trúanleg án þess að vita  hvað á bak við þau leynist? Það  geti þá ekki séð með eigin augum hvort umfjöllunin hafi verið í ''hróplegri mótsögn við ráðleggingar til fjölmiðla um umfjöllun vegna sjálfsvíga sem gefnar hafa verið út á alþjóðavettvangi...''eins og læknarnir segja í greininni.   

Læknarnir virðast líta á þessar ráðleggingar sem einhvern óyggjandi  æðstadóm um það hvernig fjölmilar eigi að fjalla um sjálfsvíg. Reyndar er hér um að ræða  ráðleggingar  heilbrigðisstofnunar Bandaríkjanna en ekki neina alþjóðlega samþykkt. Ýmislegt er  í ráðleggingunum sem enginn ástæða er til að fallast á gagnrýnislaust. Ég nefni sem dæmi að á einum stað er sagt að 90 % þeirra sem fremji sjálfsvíg séu haldnir geðrænum sjúkdómum sem stundum hafi þó ekki verið greindir og er þar vísað til einhverra rannsókna. Þá vaknar auðvitað sú spurning hvernig í ósköpunum rannsakendurnir viti að einhverjir hafi verið geðveikir úr því þeir  voru ekki greindir. Er það ekki vegna þess að hið sjálfvirka viðbragð heilbrigðisstétta  við sjálfsvígum er að stimpla umhugsunarlítið verknaðinn sem  einkenni um geðsjúkdóm? Oft hef ég skrifað gegn því sjónarmiði en auðvitað kemur það fyrir ekki. Og þó! Ég man alltaf þegar geðhjúkrunarfræðingur einn, doktor í fræðunum, þakkaði mér fyrir eina slíka grein og var mér innilega sammála. En slíkar raddir fagfólks koma tæplega fram opinberlega vegna skoðanakúgunar í  fámennu samfélagi þeirra.

Þessi grein yfirlæknanna í Morgunblaðinu er ágætt dæmi um það hvernig geðlæknar reyna að þagga niður alla umræðu um sjálfsvíg sem fer ekki eftir þeirra kokkabókum. Fyrst og fremst er hún þó skrifuð til að amast við þeirri gagnrýni sem þeir telja að sé á geðddeildir í þeirri umfjöllun fjölmiðlanna sem þeir vísa til. Þeir nefna þó ekki í hverju sú gagnrýni er fólgin og svara henni því í engu efnislega. Þess í stað reyna þeir með viðeigandi orðalagi að koma óorði á fjölmiðlanna, draga úr trúverðugleika þeirra, með því að gefa í skyn að umfjöllun þeirra hafi verið lituð af fordómum, fáfræði, neikvæðni og æsifréttamennsku. Þeir bæta við í sama dúr: ''Ítrekuð, neikvæð og beinlínis villandi fjölmiðlaumræða hlýtur að draga úr tiltrú fólks á því að aðstoð sé að finna.'' Það er sérlega ógeðfellt við málflutning geðlækna um sjálfsvíg að þeir reyna að kúga samfélagið til hlýðni við eigin sjónarmið með því að gefa í skyn að annars konar umræða kunni að valda aukningu á sjálfsvígum.  

Hvergi nefna greinahöfundar, þessir yfirlæknar sem áreiðanlega vilja láta taka sig mjög alvarlega, raunveruleg dæmi um þessa neikvæðu umræðu um sjálfsvíg sem þeir eru að hneykslast á, eru aðeins með óljósar ábendingar. Öll greinin er í þessum hoðvirknisstíl að viðbættu almennu hjali um geðsjúkdóma. Hún er fyrst og fremst gossip.  Greinin er þó skrifuð  í  hefðbundnum geðlæknastíl sem á yfirbragðinu virðist rólegur og trúverðugur. En menn mega ekki  láta blekkjast af stílblæ texta og halda að ákveðinn rólyndisstíll sé sama og trúverðugleiki í hugsun. Trúverðugleiki hugsunar felst í skýrleika hennar, gagnsæi og skynsemi, en ekki í stílfræðilegu yfirbragði. Grein geðlæknanna er fremur subbuleg í hugsun sem best sést á þeirri ónákvæmni í vísunum til þeirra umfjallana fjölmiðla sem þeir gera að umtalsefni eins og ég var að benda á.  

Hvað fordóma um geðsjúklinga varðar ættu menn að lesa bókina Kleppur í 100 ár eftir Óttar Guðmundsson. Það er beinlínis hryllilegt að lesa þar um fordóma og hrokafullt yfirlæti geðlækna til sjúklinga sinna gegnum árin og hvernig þeir hafa lengst af mótað neikvæða afstöðu samfélagsins í þessum efnum. Geðlæknar ættu því ekki að kasta steinum til fjölmiðla úr glerhúsi hvað fordóma varðar. 

Aðalatriðið í þessu máli er þetta:

Geðlæknar geta ekki sagt fjölmiðlum eða öðrum fyrir verkum um það hvernig þeir fjalla um sjálfsvíg. Þeir hafa svo sannarlega ekki úr háum söðli að detta í þeirri umræðu.

 

 

 

 

Athugasemdir

[Elín Sigurðardóttir (IP-tala skráð) 14.12.2008 kl. 14:24]

Ég las aðra ómarkvissa grein í Læknablaðinu í fyrra (2007/93) um metýlfenídat notkun barna á Íslandi. Metýlfenídat (rítalín, concerta og önnur amfetamínskyld lyf) eru notuð til að meðhöndla ADHD. Í greininni kemur fram að ýmsar rannsóknir sýna 5-10% algengi ADHD hjá börnum og unglingum. Í greininni kemur einnig fram að algengi metýlfenídat notkunar meðal barna (0-18 ára) á Íslandi hækkaði úr 0,2% árið 1989 í 25,1% árið 2006. Niðurstaða greinarinnar er síðan þessi: "Ekki er hægt að álykta að um ofnotkun lyfjanna sé að ræða hér á landi - - - Hins vegar er nauðsynlegt að vandlega sé staðið að greiningum ADHD hjá börnum." Mér fannst þetta merkileg niðurstaða og langaði að deila henni með fleirum.

[Hlynur Þór Magnússon (IP-tala skráð) 14.12.2008 kl. 19:32]

Mér finnst þetta ákaflega góður pistill, ágæti Sigurður Þór, einstaklega góður. Sjálfur er ég með í vinnslu, eins og kallað er, eitthvert smáræði varðandi baráttu mína við sífellt áleitnari sjálfsvígshugsanir. Sú barátta er hörð, einkum síðustu misseri og mánuði og þó sérstaklega síðustu vikur. Hvort mér endist aldur til þess að hreinskrifa þetta „smáræði“ og birta það með einhverjum hætti kemur væntanlega í ljós.

[Sigurður Þór Guðjónsson, 14.12.2008 kl. 20:28]

Ég vil svo minna á að það er ekki það sama að reyna að efla lífsvilja manns sem er í sjalfsvígshugleiðingum og það að gefa sér að viðkomandi maður sé haldinn sjúkdómi.

[Jenný Anna Baldursdóttir, 14.12.2008 kl. 20:51]

Takk kærlega.

[Sigurður Þór Guðjónsson, 14.12.2008 kl. 21:07]

Olræt!