Ævisögubrot um kistindómsfræðslu í skóla

Veturinn 1961-1962 var ég í öðrum bekk í Gagnfræðaskóla austurbæjar. Þennan vetur var þar starfandi málfundaklúbbur og sá um hann Erlendur Jónsson kennari, síðar ritdómari og skáld. Einu sinni var umræðuefnið hvort kristindómsfræðsla í skólum væri æskileg. Ég hafði framsögu um efnið ásamt fleirum og flutti skrifaða ræðu.

Ég var 14 ára. 

Næsta vetur var ég í landsprófi. Um vorið veiktist ég og gat ekki tekið prófin. Ég settist því aftur í landsprófsbekk haustið 1963 og var þá orðinn 16 ára.

Skólablaðið hét Blysið. Ritstjóri þess þennan vetur var Óttar Guðmundsson sem síðar varð kunnur geðlæknir. Það æxlaðist þannig að ræðan mín um kristindómsfræðsluna í skólum var birt í Blysinu skömmu fyrir jól. 

Ég var andvígur kristindómsfræðslunni og færði fyrir því ýmis rök sem margir mundu nú telja góð og gild. Áréttaði að kenna ætti almennt um trúarbrögð heimsins en á þessum árum var aldrei minnst á nein trúarbrögð í skólunum nema kristnina og það voru enn kenndar biblíusögur. En ég gerði líka gys að meyfæðingunni. Ég benti á þau orð ritningarinnar að María hafi verið föstnuð Jósef og guð hafi því augljóslega brotið sitt eigið boðorð sem hann vildi að mennirnir hefðu í heiðri, sem sé það að drýgja ekki hór. Ekki fæ ég annað séð en að þessi rökfærsla standist alveg.

Greinin var samt kannski nokkuð ungæðisleg enda var hún skrifuð af 14 ára unglingi. 

Blaðið kom út 16. desember.

Ég var eitthvað lasinnn daginn eftir og fór ekki í skólann. En fyrir hádegi hringdu til mín strákarnir  í  ritnefndinni. Þeir sögðu að skólastjórinn væri æfur yfir birtingu greinarinnar og hefði haldið yfir þeim skammarræðu og skipað þeim að rífa síðuna með greininni úr þeim blöðum sem enn átti eftir að dreifa til nemenda. Strákarnir sögðu að skólastjóri hefði sagt að tæpt væri að ritnefndin fengi að halda áfram námi við skólann og kennarinn sem var ábyrgðarmaður blaðsins héldi starfi sínu.

Skólastjóri kallaði síðan nemendur og kennara til fundar á sal. Þar afsakaði hann þessa grein og sagði að hún túlkaði einungis afstöðu eins nemenda en ekki skólans í heild - rétt eins og menn vissu ekki að hver sem skrifaði í skólablaðið gerði það á eigin ábyrgð.

En skólastjóri gerði meira. Ég gat þess að ég hefði veikst veturinn áður. Þá varð ég fyrir hastarlegum og margendurteknum hjartsláttartruflunum og var settur í ítarlega rannsókn á sjúkrahúsi. Síðar kom í ljós að um var að ræða það sem nú yrði kallað  kvíðaröskun. Mér var vísað til sálfræðings sem ég talaði við í nokkur skipti. Þessi hjartsláttarköst hurfu svo alveg á  fáum árum. 

Að sögn skólafélaga minna í ritnefndinni, sem ég skrásetti samdægurs í dagbókina, gerði skólastjórinn Sveinbjörn Sigurjónsson í ræðu sinni beinlínis lítið úr grein minni með því að ýja að andlegri vanheilsu nemandans sem  skrifaði hana. Og nefndi því til sönnunar viðtölin við sálfræðinginn. 

Nemendur klöppuðu ekki fyrir ræðu skólastjóra og það var kurr í þeim eftir hana.

Margir hringdu í mig. Þeirra á meðal var Jón Sigurðsson sem síðar varð ráðherra og bankastjóri og hafði verið  mjög atkvæðamikill á málfundum meðan hann var í skólanum og Ármann Sveinsson, faðir Birgis alþingismanns, efnismaður sem lést langt fyrir aldur fram. Þetta atvik flaug um bæinn og var mikið rætt í öllum famhaldsskólum. Allir hneyksluðust á athæfi skólastjórans. 

Mér fannst ég ekki taka þetta neitt inn á mig í fyrstu. En hins vegar læstust saman  á  mér hnén í tvo daga svo ég gekk um eins og spýtukall! Feginn var ég þó að hafa ekki verið í skólanum þegar skólastjórinn kallaði á sal. Síðar tók skólastjórinn mig  á  eintal. Hann sakaði mig um dómgreindarleysi en sagði að ekki yrði meira gert í málinu.

En fjölskylda mín vildi gera meira í málinu. Hún hafði samband við nokkra lögfræðinga sem sýndu engan áhuga fyrr en Þorvaldur Þórarinsson tók þetta upp á arma sína. Strákarnir í ritnefndinni sögðu honum söguna. Þovraldur sagði að lokum að hann myndi kvarta til menntamálaráðuneytisins. 

Leið nú og beið fram yfir áramót. Föstudaginn 3. janúar 1964 birtist frétt á baksíðu Vísis undir fyrirsögninni ''Grein ''klippt'' úr skólablaði''. Þar segir: ''Gísli Sigurbjörnsson, forstjóri, hefir bent blaðinu á að rétt fyrir jólin hafi birzt grein í skólablaði einu hér í borg þar sem farið sé slikum orðum um kristindóminn að alla, sem virða þau mál einhvers, hljóti að setja hljóða.'' Gísli kvaðst ''engan veginn gera þetta til þess að fordæma þann pilt, sem greinina hefði ritað ...heldur einvörðungu í þeirri von að fyrirbyggja mætti í framtíðinni að slíkar ritsmíðir unglinga í ríkisskólunum kæmu fyrir almenningssjónir.'' Einnig talaði Vísir við skólastjórann sem ''harmaði'' þennan atburð og sagist hafa klippt greinina úr blaðinu. Vísir hafði hins vegar ekki fyrir því að ræða við fjölskyldu mína og  hvað þá mig sjálfan.

Gísli Sigurbjörnsson tók fram í Vísi að hann hefði látið ýmsa yfirmenn skóla og kirkjumála vita af þessu, svo sem biskupinn, fræðslumálastjóra, fræðslustjóra Reykjavíkur, námsstjóra Gagnfræðastigs og formann Prestafélags Íslands, að ógleymdum menntamálaráðherra. 

Eftir á að hyggja finnst mér merkilegt að frá svona atburði skuli vera skýrt í áhrifamiklum fjölmiðli, eins og Vísir þá var, án þess að nokkrar minnstu umræður yrðu um málið á opinberum vettvangi. Samt er þarna lýst feimnislausri skoðanakúgun á trúarlegum grunni og fjallað um grein skóladrengs eins og um voðaverk væri að ræða. Mér finnst líka athyglisvert að allir þessir háu herrar,  forsvarsmenn mennta-og kirkjumála, skuli hafa vitað um þessa atburði og látið bara eins og ekkert væri,

Þetta minnir  mig ansi mikið á óttann og undirgefnina sem kom fram í dönsku myndinni Draumurinn sem Ríkissjónvarpið sýndi fyrir nokkrum dögum. Ofbeldi gegn nemendum í skólum  er látið átölulaust.   

Í dagbók minni segir 12. febrúar 1964 að ég hafi frétt að menntamálaráðuneytið hafi veitt skólastjóranum áminningu. Ekki læt ég þess getið hvernig ég hafi frétt þetta en þykist alltaf hafa munað að það hafi verið Óttar Guðmundsson sem sagði mér það. Hins vegar man ég ekki og nefndi það aldrei í dagbókinni að ég hafi frétt nokkuð meira af málinu eftir öðrum leiðum og veit því í rauninni ekki hvað gerðist. Og fram á þennan dag hef ég aldrei haft geð i mér til að grafast fyrir um það.    

Ég minntist á þessa atburði á fasbókarsíðu minni fyrir nokkrum dögum. Eins og mönnum er kunnugt er fasbókin opinber vettvangur þó hver og ein síða sé ekki öllum opin. Þá kom Gísli Gunnarsson prófessor í sagnfræði við Háskóla Íslands með athugaemdir. Hann var kennari við Gagnfræðaskóla austurbæjar þegar þessir atburðir gerðust og sagðist muna vel eftir þeim. Hann segir að kennararnir hafi mjög reiðst atferli skólastjórans. En ekki hafa þeir þó reiðst það mikið að reiði þeirra yrði sýnileg út á við. 

Gísli segir að þessi framkoma skólastjóra hafi verið mjög ólik honum því hann hafi verið mannvinur og húmanisti. Hann hafi hins vegar gert þetta vegna þrýstings hákristinna manna innan í valdakerfinu og utan þess.

- Innan í valdakerfinu.

Það voru áhrifamiklir trúaðir valdamenn að beita sér bak við tjöldin gegn dreng í framhaldsskóla! Hvaða menn skyldu þetta hafa verið? Reyndar heyrði ég á þessum tíma raddir um þetta.

Gísli segir líka að kennarinn sem var ábyrgðarmaður blaðsins hafi fengið óþægilegar símhringingar frá trúmönnum og misst svefn um skeið. Um atvikin hafi hins vegar ekki verið talað og þau  voru  aldrei rædd á kennarafundi. En skólastjórinn hafi heldur ekki fengið neinn stuðning frá kennurum.  

Af mér er það hins vegar að segja að eftir þetta fylltist ég óyndi miklu og hætti í skólanum eftir fáeinar vikur.

Mér fannst ég hafa verið smánaður og niðurlægður frammi fyrir öllum í skólanum. 

Og þó nú sé liðin næstum því hálf öld síðan þessir atburðir gerðust  hef ég aldrei treyst mér til að segja ýtarlega frá þeim.

En nú er ég loksins búinn að því. 

Og mikið vona ég að kristileg gildi séu núna meira i hávegum höfð meðal skóla-og valdamanna en þau voru á þessum árum.  

 

Athugasemdir

[Birnuson, 22.10.2010 kl. 14:53]

Kærar þakkir, Sigurður.

[Gudmundur Bjarnason (IP-tala skráð) 22.10.2010 kl. 17:06]

Takk fyrir þetta. Grána gamla voru stundum mislagðar hendur.

[Björn R. Sveinbjörnsson (IP-tala skráð) 22.10.2010 kl. 18:59]

Takk fyrir greinina Sigurður.

Þetta er ekkert annað en fasismi skólastjóra og heigulsháttur kennara sem nú segja skoðun sína fimm áratugum of seint.

Pabbi minn, Sveinbjörn Markússon, kenndi í Austurbæjarskólanum (barnaskólanum) um þetta leyti.

Þar virtist frekar róttækur andi á kennarastofunni.

Man sjálfur eftir hvað mér misbauð kristnifræðikennsla í barnaskóla. Hafði meiri áhuga á útþennslu alheimsins og þróunarkenningunni en um það vissu kennarara nánast ekki neitt.

[Bjarni Karlsson (IP-tala skráð) 22.10.2010 kl. 23:00]

Sæll Sigurður. 

Mig langar að þakka þér fyrir þessa frásögn. Hún segir mikið um mannlegar brotalamir og þann "sjálfvirka sleppibúnað" sem gjarnan er á viðbrögðum þegar einhver ruglar viðteknum hugmyndum, einkum ef valdinu í samfélaginu er ógnað. Gott fólk er fært um að gera vonda hluti ef það er bara nógu hrætt.

Að því leyti sem trú á guð gerir menn rúðustrikaða er trúin vond. En sé hún farvegur víðsýni og jafnaðar er hún góð. Af ávöxtunum skulið þið þekkja þá, sagði góður maður.

[Axel Jón Fjeldsted (IP-tala skráð) 22.10.2010 kl. 23:11]

Takk kærlega fyrir að deila þessari reynslusögu. Tek fram að ég er mótmælendatrúar og styð þær hefðir sem skapast hafa í okkar skólakerfi og þjóðfélagi varðandi hátíðir barna er tengjast jólum og páskum.

Var einmitt að hugsa um líkinguna með dönsku myndinni Draumurinn og þinni lífsreysnlu þegar ég var stutt kominn að lesa þessa reynslusögu. Þetta er það sama og í kvikmyndinni. Hreint ofbeldi.

[Ólafur Þórðarson, 23.10.2010 kl. 01:06]

Mjög áhugaverð frásögn. Þannig er það að allir þeir hlutir sem við upplifum á yngri árum hafa áhrif á hvernig moðum úr seinni árunum.

[Jórunn (IP-tala skráð) 23.10.2010 kl. 03:15]

Mögnuð frásögn, takk!

[Björk (IP-tala skráð) 23.10.2010 kl. 13:27]

Áhrifamikil frásögn sem setti mig hljóða. Þetta hefur verið skelfileg lífreynsla fyrir þig sem ungan dreng!

Það að þessi umræða virðist ekki komin nema 2 skref áfram síðan þetta var er umhugsunarvert, en kirkjunarmenn hafa alltaf haft og hafa enn mikil ítök á háum stöðum.

kv,

Björk

[Óli Jón, 23.10.2010 kl. 18:22]

Þessi hagsmunamaskína kristinnar trúar hérlendis er enn virk og er skemmst að minnast öfgakenndra viðbragða við fyrirætlan þáverandi menntamálaráðherra þegar hún ætlaði að fjarlægja tilvísanir í kristið siðgæði úr lögum um leik- og grunnskóla. Þetta er fámennur hópur sem enn græðir á því að við, sem þjóð, erum feimin við að gagnrýna kirkjuna, enda höfum við verið alin upp í óttablandinni og skilyrtri virðingu við hana. En það er að breytast núna, sem betur fer, og þess verður ekki langt að bíða uns trúnni verður komið fyrir á sinn réttmæta stað, á hliðarlínunni í þjóðfélaginu, enda á hún ekki heima hvergi nema þar.