Fallegustu jólalögin

Nú ætla ég að nefna þau jólalög sem mér finnst fallegust.

Uppáhaldsjólalögin mín eru tvö. Annað er Syngjum guði himnahjörð. Þetta er gamalt lag sem í þýskum löndum er þekkt undir upphafsorðunum Joseph, lieber Joseph mein. Lagið kom fram árið 1543 í söngbók eftir Johann Walther. Sálmurinn við lagið er eftir Sigurbjörn Einarsson biskup. Hinn upprunalega þýska texta hefur Heimir Pálsson þýtt á íslensku og kemur fyrir að hann er sunginn við lagið á samkomum. Dómkórinn  í Reykjavík hefur sungið lagið með þeim texta inn á geisladisk. Hitt uppáhaldsjólalagið mitt er Það aldin út er sprungið. Textinn er þýddur af Matthíasi Jochumssyni. Lagið er frá 16. öld og kom fram í Speyerer Gesangbuch í Köln 1599. Frægasta útsetningin á laginu er frá árinu 1609 eftir hinn mikla barokmeistara Michael Praetorius. Þetta er eitt mest dáða jólalag heimsins.  

Önnur jólalög sem mér finnst sérlega falleg: 

Hin fegursta rósin er fundin. Textinn er eftir Helga Hálfdánarson. Lagið var prentað í Wittenberg árið 1543.  Sjá himins opnast hlið, In dulci jubilo, er lag frá 14. öld og mér finnst líka gott. Það var prentað í Wittemberg 1533. Textinn er eftir Björn Halldórsson. Annað ágætt lag er Englakór frá himnahöll, Gloria in excelsis Deo er franskt eða flæmst jólalag. Textinn er eftir Jakob Jónsson. Og fagurt er jólalagið Kom þú, kom vor Immanuel er fornt andstef, latneskur sálmur og finnst í frönsku handriti frá 15. öld. Texti eftir Sigurbjörn Einarsson.    

Ó, helga nótt eftir franska tónskáldið Adolphe Adam glatar aldrei fegurð sinn. Það heitir á upprunalegu tungumáli Cantique de Noel og var ljóðið ort árið 1847 af Placide Clappeu borgarstjóra í Roquemaure. Þar í borg var lagið fyrst sungið við miðnæturjólamessu árið 1847. Textahöfundurinn var reyndar illa þokkaður af kirkjunarmönnum og kallaður trúleysingi. Hann var á móti þrælahaldi, óréttlæti og hvers kyns kúgun. Tónskáldið samdi lagið á fáeinum dögum. Adam var frægt tónskáld um sína daga og var einkum rómaður fyrir ballettmúsík sína og óperur. Ballett hans Giselle frá 1841 lifir enn góðu lífi. Lagið er ekki aðeins fyrsta jólalagið sem var útvarpað heldur fyrsta tónlist yfirleitt og var það svo snemma sem á aðfangadag 1906 frá Brant Rock í Massachusett í Bandaríkjunum.       

Af íslenskum jólalögum ber Nóttin var sú ágæt ein eftir Sigvalda Kaldalóns af fyrir fegurð og einfaldleika. Ljóðið eftir Einar Sigurðsson frá Heydölum er laginu fyllilega samboðið. Lagið var samið seint á ferli tónskáldsins og vakti ekki verulega athygli fyrr en það fór að heyrast í sjónvarpinu á messum á aðfangadagskvöld. Nýleg útsetning lagsins fyrir einsöngvara, kór og stóra glamursveit er algjör skandall.  Sigvaldi samdi líka afskaplega gott lag við Í Betlehem er barn oss fætt en það heyrist þó aldrei.

Annað gott íslenskt jólalag er Hin fyrstu jól eftir Ingibjörgu Þorbergs en einhvern veginn er það lag ekki hentugt til að syngja við hátíðlega guðþjónustu um jólin. Það er annars eðlis.

Auðvitað hefur maður alltaf taugar til þeirra jólalaga sem fylgt hafa manni frá því maður man eftir sér. Heims um ból er glettilega gott lag. Það var samið árið 1818 af Franz Gruber sem var organisti í þorpinu Oberdorf í vestanverðu Austurríki, skammt frá Salzburg, við ljóð vinar hans, Jósef Mohr, kennara í þorpinu og að hans beiðni. Upphafsorð textans er Heilge Nacht. Einu sinni kom ég í húsið  þar sem lagið var samið og átti lagið lengi í upprunalegri gerð á nótum en hef því miður týnt því. Það var samið sem tvísöngur með kór við undirleik gítars og er upprunalega laglínan nokkuð frábrugðin þeirri sem nú er þekkt. Þar voru krúsidúllur sem spilla laginu og menn hafa sniðið af. Lagið var sungið á jólunum 1818 í þorpskirkjunni og sungu höfundarnir sjálfir dúettinn. Lagið varð fyrst þekkt í Týról og öðlaðist brátt heimsfrægð sem "jólalag frá Týról". Árið 1854 var Gruber lýstur löglegur höfundur lagsins. Í kristnum löndum er þetta líklega þekktast allra laga. Gruber samdi eitthvað meira af kirkjulegri tónlist en hún er öll steingleymd. En með Heims um ból hitti hann nánast á óskastund.

Í Betlehem er barn oss fætt er þýskt vísnalag frá um 1600. Það er sungið hér á landi í útsetningu danska tónskáldsins Berggren frá 1849. Ljóðð er eftir Valdimar Briem. 

Í dag er glatt í döprum hjörtum er upprunalega þrísöngur úr Töfraflautinni eftir Mozart frá 1791 og er sungið af þremur drengjaröddum. Texti lagsins í óperunni tengist ekkert jólunum. Ekki veit ég hvernig á því stendur að þetta lag varð jólalag á Íslandi en textinn er eftir Valdimar Briem.

Af hinum vinsælu útlendu jólalögum í léttari kantinum finnst mér mest gaman af  tveimur lögum. The Twelve Days of Christmas er ekki yngra en frá 16. öld og var þá þekkt víða í Evrópu, jafnvel á Norðurlöndum. Snemma á tuttugustu öld útsetti Frederic Austin þá gerð lagsins sem mest er sungin.

Bæði lagið og ljóðið The Little Drummer Boy er samið af Katherine K. Davis árið 1941 en sagt er að það sé byggt á tékknesku þjóðlagi. Lagið er þekktast í útsetningu Harry Simone sem gerði lagið allt í einu heimsfrægt um jólin 1958. Ég man vel eftir því. 

Menn sjá að hér vantar öll þessi amerísku jóladægurlög. Á þau hlusta ég ekki. Fyrir mér eru jólin hátíð en ekki glingur. Mér finnst fátt sýna betur það innihaldsleysi sem jólin eru að verða að hafa glymjandi í eyrum sér síbylju af jólamúsik í tvo mánuði fyrir jól og fram á þrettánda.

Þetta var nú um litlu jólalögin. En besta og dýpsta jólalagið, alveg sér á parti, er hins vegar Jólasagan hans Heinrichs Schütz, óratóría um fæðingu frelsarans. Hún er hjartahreinasta og heilagasta jólamúsik sem enn hefur verið samin og er hún þó orðin fjögur hundruð ára gömul. 

 

 

Athugasemdir

[Þórarinn Þ Gíslason (IP-tala skráð) 23.12.2007 kl. 14:57]

Get tekið undir margt ekki allt.

[Lára Hanna Einarsdóttir, 23.12.2007 kl. 16:56]

Bestu jóla- og nýárskveðjur úr ískaldri þoku á Englandi... 

[halkatla, 23.12.2007 kl. 17:20]

ég er hrifnust af jólavísum einsog "kveð ég um kóng pípin og ólöfu dóttur hans, stígum fastar á fjöl, spörum ei vorn... " þú kannast við þetta  en þú ert með góðan smekk á klassíkinni!

jólakveðjur til þín og mala frá mér, Kassí og Karí