Gunnar og Þórbergur

Á jóladag var þáttur  í Ríkisútvarpinu um Gunnar Gunnarsson í umsjá Eiríks Guðmundssonar. Birt voru gömul samtöl við skáldið og nokkrir menn sögðu frá kynnum sínum af  Gunnari og verkum hans. Sigurjón Björnsson fyrrverandi prófessor, sem skrifaði um Gunnar bókina Leiðin til skáldskapar, sagði að Gunnar væri djúpur höfundur sem gæfi lesandanum mikið ef hann gætti þess að fyllast ekki þunglyndi.

Þetta eru orð að sönnu. Ég var 18 ára þegar ég las ritverk Gunnars í heild. Og ég varð alveg heillaður. Fyrir utan Fjallkirkjuna var ég sérstaklega hrifinn af bókunum Vargur í Véum, Strönd lífsins og Sælir eru einfaldir. Síðast talda bókin er eitt mesta meiststaraverkið í íslenskum bókmenntum og nokkra áratugi á undan sínum tíma. Hún fjallar í rauninni um það hvernig hægt er að lifa af í guðlausum og ráðvilltum heimi þar sem öll gildi eru hrunin, stef sem varð sterkt í bókmenntum heimsins eftir síðari heimstyrjöld. Vikivaki er líka nútímalegt verk og frumlegt með afbrigðum. En Gunnar er óneitanlega "tyrfinn" og "þungur" oft og tíðum.

Bók Halldórs Guðmundssonar, Skáldalíf, um Gunnar og Þórberg er unaðslegur lestur. Honum tekst blátt áfram að gera bókina spennandi.  Hvað gerist næst í lífi þessara ólíku manna? Og hann ber svo fallega virðingu fyrir listinni og gerir sér svo góða grein fyrir því að þeir sem skapa miklar bókmenntir eru margbrotnir menn og ekki allir þar sem þeir eru séðir.

Því verður ekki á móti mælt að Gunnar Gunnarsson er nú ekki mikið lesinn hér á landi, hvað þá í Danmörku þar sem hann var áður stórstjarna. Greining Halldórs, sem hvergi er þó skipulögð en kemur fram svona hér og hvar, held ég að fari langt með að skýra hvers vegna þetta er svo. Hann segir eitthvað á þá leið að Gunnar hafi í rauninni verið nítjándu aldar maður (fyrir utan, tel ég, svokallaðar stríðsárabækurnar sem að ofan voru taldar) og hugarheimur hans hafi verið orðinn hálf framandi mönnum þegar milli stríða, hvað þá eftir hamfarir seinni styrjaldarinnar, auk þess voru sumar fyrri bækur hans hálfgerðar afþreyingarbækur, hann skorti mjög  stílsnilld, málsgreinar í textanum eru þungar og flóknar og hann býr  ekki yfir þeirri fyndni sem nútímmamenn geta hreinlega ekki án verið í brjáluðum heimi. Þetta er sem sagt skoðun Halldórs. 

Það vantar eiginlega einhvern demón í Gunnar til að hann hrífi okkur nú. Það eru örlög bóka, líka góðra  bóka, að þokast inn í myrkrið, verða söguleg gögn fremur en uppspretta lifandi gleði og ánægju nema fyrir sérstaklega bókhneigt fólk.

Það segir sína sögu um það hve listrænn áhugi fyrir Gunnari er nú orðinn lítill að það var orðrómur um það hvort til hafi staðið að veita honum nóbelsverðlaunin sem gerði hann allt í einu að umtalsefni meðal þjóðarinnar. Það var ekki að menn uppgötvuðu einhverja nýja vídd í bókum hans, eitthvað sem okkur hafði yfirsést en skiljum nú að hafi eitthvað mikið að færa okkar, nei, það var bara þessi Nóbelsverðlaun. Og allir vita það núna að þó Gunnar hafi verið mikill höfundur  var Halldór Laxness bara miklu meiri höfundur.   

Samt getur verið að tími Gunnars komi aftur til vinsælda. Það sem gerir bestu bækur hans merkilegar er heiðarleg glíma hans við hvað það er að vera manneskja í heiminum og mikið innsæi í samspil manns og náttúru, nokkuð sem nú á dögum er ekki svo lítið umhusunarefni. Kannski mun tími Gunnars aftur koma fyrir þetta. En "ólæsileiki" bóka hans vinnur samt gegn honum.     

Það hjálpar hins vegar Þórbergi, fyrir utan það að hann er náttúrlega Þórbergur, skemmtilegri en allir aðrir,  að hann er að koma fram í nýju ljósi sem maður er átti eiginlega tvöfalt líf, annars vegar var hann meistarinn sem breytti íslenskum bókmenntum hins vegar ríðarinn mikli sem skildi eftir sig slóða, að því er virðist, af lausaleikskrógum úr um öll nes og eyjar.

Það er sannarlega margt sem rannsaka þarf  um líf og list Þórbergs. Halldór drepur á ýmislegt og vekur mikla forvitni. Vonandi verður þess ekki langt að bíða að þjóðin fari að átta sig almennilega á þessum undarlega manni, þessum mesta stílsnillingi íslenskra bókmennta fyrr og síðar.

Tvö síðustu bindi Íslensku bókmenntasögunnar hef ég líka verið að lesa. Menn hafa verið að krítisera þessar bækur fyrir það að fjalla ekki nógu mikið um bókmenntakenningar á tuttugustu öld. Það er eflaust áhugavert viðfangsefni. En bókmenntasagan er auðvitað ætluð fyrir venjulegt bókhneigt fólk en ekki fræðimenn og þó um hana megi deila og eigi að deila held ég að hún bregði upp nokkuð samfelldri mynd af því sem bókagrúskarar vilja vita um nýliðna öld,  helstu höfunda og verk þeirra. Kaflinn um leikbókmenntir er t.d. líklega eitthvert lengsta og umfangsmesta lesmál um það efni sem menn hafa séð. Það mætti nú alveg hrósa þessu mikla verki meira en gert hefur verið.

Eina bók enn hef ég lesið um jólin. Það er Stelpan frá Stokkseyri, saga Margrétar Frímansdóttur eftir Þórunni Hrefnu Sigurjónsdóttur. Bókin er læsileg og skemmtileg en sá pólitíski heimur sem Margrét lýsir er mér framandi og ekki sérlega geðfelldur. Bók þessa á ég reyndar áritaða frá sjálfum höfundinum með "sumri og sanasól". Þess vegna á ég bókina og hún er á heiðursstað í bókahillunni.

Sú var tíðin að ég var óskaplega pólitískur og var vinstrisinnaðri en andskotinn og allir hans árar. En það er nú liðin tíð. Pólitík fæst um ytri völd og áhrif. Nú hef ég bara huga á því að ná smávegis valdi yfir sjálfum mér. Ég á því láni að fagna að líf mitt hefur orðið betra með ári hverju þó ekki hafi blásið byrlega fyrsta aldarfjórðunginn.

Með sama áframhaldi verð ég örugglega kominn í banastuð þegar ég ligg banaleguna.     

Eftirmáli: Hysterískir aðdáendur mínir, sem hafa fjölgað sér alveg stjórnlaust um jólin, virðast sumir taka grafalvarlega stjörnugjöf mína upp á 50 hneykslunarstjörnur fyrir eina bíómynd í bloggfærslunni um kvikmyndir. En þetta var nú bara heiðarlegt djók. Viðkomandi mynd er alveg frábær. Vinkona mín ein, stór og stælt og borubrött mjög, sveik mig reyndar um að sjá myndina með mér. Og ég segi nú bara: Gvöði sé lof! Ég hefði ekki orðið eldri ef ég hefði séð þessa 50 hneyklsunarstjörnu mynd með henni! En hún ætti samt alls ekki að missa af myndinni þó Siggi sanasól sé búinn að sjá hana! 

 

Athugasemdir

[Sigríður Laufey Einarsdóttir, 28.12.2006 kl. 11:20]

Hef bara tíma til að segja já og amen sérstaklega er  ég sammála með Gunnar Gunnarsson, las hann aftur og aftur og aftur ung að árum, hann var minn bókmenntaskóli.

Nú tekur alvara lífsins við og minni tími til að sinna blogginu. Leitaði þig uppi og vna þáu viljir vera bloggvinur.

[Sigurður Þór Guðjónsson, 29.12.2006 kl. 01:04]

Ég las Bréf til Láru fyrsta af bókum Þórbergs, þá um fermingu. Hann hefur síðan verið minn uppáhaldshöfundur.