Séð og heyrt á tónleikum

Í kvöld dreif ég mig á tónleika Kammermúsikklúbbsins í Bústaðarkirkju. Þar lék Víkingur Heiðar stórséni og nokkrir aðrir hljóðfæraleikarar kvintetta eftir Schumann og Brahms. Báðir eru þeir brjálæðislega góð músik.  Enda varð Schumann snarbrjálaður áður en yfir lauk.

Alltaf er verið að rómantísera þetta hjónaband hans með henni Klöru. Það er engu líkara en menn haldi að hún og ástin hafi gert hann að góðu tónskáldi. En hvað þá með Brahms ræfilinn? Hann giftist aldrei en samkvæmt áreiðanlegum heimildum lá hann flestar nætur með óhamingjusömum hórum í Vínarborg.

Hvað gerir menn að góðu tónskáldi? Ósköp einfalt: Upprunalegir hæfileikar og góð tónmenntun. Lán manna eða ólán í lífinu virðist þar litlu máli skipta. Ekki heldur guð. Haminguhrólfurinn Wagner var hvorki  meira né minna tónskáld en harmkvælamaðurinn Beethoven og hinn sanntrúaði Bach var svo sem ekkert meiri en vantrúarseggurinn Schubert, að minnsta kosti ef miðað er við aldur og fyrri störf, en Bach varð maður gamall en Schubert náði varla fullorðinsaldri. 

Slangur af stórmennum var á tónleikunum. Þar var framsóknarjöfurinn Steingrímur Hermannsson, skáldmennið Thor Vilhjálmsson, ísmaðurinn Þór Jakobsson, upptyppingurinn Páll Einarsson, besservisserinn Sigurður Líndal, orkuboltinn Þorkell Helgason og hans ekta sembalína Helga Ingólfsdóttir, biskupssonurinn Þorkell Sigurbjörnsson og guðspekingurinn og píanistinn Halldór Haraldsson.

Já, og svo  var ég þarna í eigin persónu!

Slatti af smámennum var líka á staðnum. En ég nefni engin nöfn.

Fallegustu jólalögin

Nú ætla ég að nefna þau jólalög sem mér finnst fallegust.

Uppáhaldsjólalögin mín eru tvö. Annað er Syngjum guði himnahjörð. Þetta er gamalt lag sem í þýskum löndum er þekkt undir upphafsorðunum Joseph, lieber Joseph mein. Lagið kom fram árið 1543 í söngbók eftir Johann Walther. Sálmurinn við lagið er eftir Sigurbjörn Einarsson biskup. Hinn upprunalega þýska texta hefur Heimir Pálsson þýtt á íslensku og kemur fyrir að hann er sunginn við lagið á samkomum. Dómkórinn  í Reykjavík hefur sungið lagið með þeim texta inn á geisladisk. Hitt uppáhaldsjólalagið mitt er Það aldin út er sprungið. Textinn er þýddur af Matthíasi Jochumssyni. Lagið er frá 16. öld og kom fram í Speyerer Gesangbuch í Köln 1599. Frægasta útsetningin á laginu er frá árinu 1609 eftir hinn mikla barokmeistara Michael Praetorius. Þetta er eitt mest dáða jólalag heimsins.  

Önnur jólalög sem mér finnst sérlega falleg: 

Hin fegursta rósin er fundin. Textinn er eftir Helga Hálfdánarson. Lagið var prentað í Wittenberg árið 1543.  Sjá himins opnast hlið, In dulci jubilo, er lag frá 14. öld og mér finnst líka gott. Það var prentað í Wittemberg 1533. Textinn er eftir Björn Halldórsson. Annað ágætt lag er Englakór frá himnahöll, Gloria in excelsis Deo er franskt eða flæmst jólalag. Textinn er eftir Jakob Jónsson. Og fagurt er jólalagið Kom þú, kom vor Immanuel er fornt andstef, latneskur sálmur og finnst í frönsku handriti frá 15. öld. Texti eftir Sigurbjörn Einarsson.    

Ó, helga nótt eftir franska tónskáldið Adolphe Adam glatar aldrei fegurð sinn. Það heitir á upprunalegu tungumáli Cantique de Noel og var ljóðið ort árið 1847 af Placide Clappeu borgarstjóra í Roquemaure. Þar í borg var lagið fyrst sungið við miðnæturjólamessu árið 1847. Textahöfundurinn var reyndar illa þokkaður af kirkjunarmönnum og kallaður trúleysingi. Hann var á móti þrælahaldi, óréttlæti og hvers kyns kúgun. Tónskáldið samdi lagið á fáeinum dögum. Adam var frægt tónskáld um sína daga og var einkum rómaður fyrir ballettmúsík sína og óperur. Ballett hans Giselle frá 1841 lifir enn góðu lífi. Lagið er ekki aðeins fyrsta jólalagið sem var útvarpað heldur fyrsta tónlist yfirleitt og var það svo snemma sem á aðfangadag 1906 frá Brant Rock í Massachusett í Bandaríkjunum.       

Af íslenskum jólalögum ber Nóttin var sú ágæt ein eftir Sigvalda Kaldalóns af fyrir fegurð og einfaldleika. Ljóðið eftir Einar Sigurðsson frá Heydölum er laginu fyllilega samboðið. Lagið var samið seint á ferli tónskáldsins og vakti ekki verulega athygli fyrr en það fór að heyrast í sjónvarpinu á messum á aðfangadagskvöld. Nýleg útsetning lagsins fyrir einsöngvara, kór og stóra glamursveit er algjör skandall.  Sigvaldi samdi líka afskaplega gott lag við Í Betlehem er barn oss fætt en það heyrist þó aldrei.

Annað gott íslenskt jólalag er Hin fyrstu jól eftir Ingibjörgu Þorbergs en einhvern veginn er það lag ekki hentugt til að syngja við hátíðlega guðþjónustu um jólin. Það er annars eðlis.

Auðvitað hefur maður alltaf taugar til þeirra jólalaga sem fylgt hafa manni frá því maður man eftir sér. Heims um ból er glettilega gott lag. Það var samið árið 1818 af Franz Gruber sem var organisti í þorpinu Oberdorf í vestanverðu Austurríki, skammt frá Salzburg, við ljóð vinar hans, Jósef Mohr, kennara í þorpinu og að hans beiðni. Upphafsorð textans er Heilge Nacht. Einu sinni kom ég í húsið  þar sem lagið var samið og átti lagið lengi í upprunalegri gerð á nótum en hef því miður týnt því. Það var samið sem tvísöngur með kór við undirleik gítars og er upprunalega laglínan nokkuð frábrugðin þeirri sem nú er þekkt. Þar voru krúsidúllur sem spilla laginu og menn hafa sniðið af. Lagið var sungið á jólunum 1818 í þorpskirkjunni og sungu höfundarnir sjálfir dúettinn. Lagið varð fyrst þekkt í Týról og öðlaðist brátt heimsfrægð sem "jólalag frá Týról". Árið 1854 var Gruber lýstur löglegur höfundur lagsins. Í kristnum löndum er þetta líklega þekktast allra laga. Gruber samdi eitthvað meira af kirkjulegri tónlist en hún er öll steingleymd. En með Heims um ból hitti hann nánast á óskastund.

Í Betlehem er barn oss fætt er þýskt vísnalag frá um 1600. Það er sungið hér á landi í útsetningu danska tónskáldsins Berggren frá 1849. Ljóðð er eftir Valdimar Briem. 

Í dag er glatt í döprum hjörtum er upprunalega þrísöngur úr Töfraflautinni eftir Mozart frá 1791 og er sungið af þremur drengjaröddum. Texti lagsins í óperunni tengist ekkert jólunum. Ekki veit ég hvernig á því stendur að þetta lag varð jólalag á Íslandi en textinn er eftir Valdimar Briem.

Af hinum vinsælu útlendu jólalögum í léttari kantinum finnst mér mest gaman af  tveimur lögum. The Twelve Days of Christmas er ekki yngra en frá 16. öld og var þá þekkt víða í Evrópu, jafnvel á Norðurlöndum. Snemma á tuttugustu öld útsetti Frederic Austin þá gerð lagsins sem mest er sungin.

Bæði lagið og ljóðið The Little Drummer Boy er samið af Katherine K. Davis árið 1941 en sagt er að það sé byggt á tékknesku þjóðlagi. Lagið er þekktast í útsetningu Harry Simone sem gerði lagið allt í einu heimsfrægt um jólin 1958. Ég man vel eftir því. 

Menn sjá að hér vantar öll þessi amerísku jóladægurlög. Á þau hlusta ég ekki. Fyrir mér eru jólin hátíð en ekki glingur. Mér finnst fátt sýna betur það innihaldsleysi sem jólin eru að verða að hafa glymjandi í eyrum sér síbylju af jólamúsik í tvo mánuði fyrir jól og fram á þrettánda.

Þetta var nú um litlu jólalögin. En besta og dýpsta jólalagið, alveg sér á parti, er hins vegar Jólasagan hans Heinrichs Schütz, óratóría um fæðingu frelsarans. Hún er hjartahreinasta og heilagasta jólamúsik sem enn hefur verið samin og er hún þó orðin fjögur hundruð ára gömul. 

 

 

Dagur tónlistarinnar var í gær

Það er mesta furða hvað ég hef bloggað lítið um tónlist því hún er það sem mesta ánægju hefur gefið mér í lífinu - ásamt veðrinu.  Ég hef hlustað á tónlist síðan ég man eftir mér. Þegar ég var barn lá ég í Kanaútvarpinu og í öllum dægurlagaþáttum í því íslenska. Klassíska músik uppgötvaði ég ekki fyrr en síðar en tónlist var ekki haldið að mér á heimili mínu.

Ég er samt ekki neinn tónlistarmaður að upplagi eða hæfileikum, bara pælari. Þegar ég var orðinn  stálpaður lærði ég nótur og undirstöðuatriði tónfræðinnar af bókum án þess að hafa hljóðfæri en það var mér svo gefið á unglingsárum. Þá lærði ég dálítið á píanó og síðar orgel og eitthvað í hljómfræði.

Aldrei nota ég tónlist sem afþreyingu eða bakgrunn. Ég hlusta bara eingöngu. Þess vegna hlusta ég aldrei mikið og æ minna með árunum. Fyrir mér er músik list og henni getur maður ekki sinnt nema stöku sinnum þegar maður er í hátíðarskapi.

Ég hef sérstakar mætur á barokkmeistaranum Heinrich Schütz sem fæddist hundrað árum á undan Bach. Fyrsta tónverkið sem ég heyrði eftir hann var Jólasagan og það finnst mér hjartahreinasta tónlist sem ég þekki. Passíur Bachs og h-moll messan eru einn af hæstu tindunum í tónlistinni. Á passíurnar hlusta ég til skiptis á föstudaginn langa en á messuna á nokkurra ára fresti. Kantötur Bachs, vel yfir 200 að tölu, eru mér óendanleg uppspretta listrænnar gleði.

Eftir Mozart held ég mest upp á hina svonefndu Haydnkvartetta. Mozart samdi  mestalla músik sína af einhverjum gefnum tilefnum, fyrir tónleika eða fyrir sérstaka hljóðfæraleikara, en kvartetta þessa samdi hann af innri þörf og þar birtist hann af einna mestri snilld. Ég hef líka mikla ást á hinum harmræna strengjakvintett hans  í g-moll, K 516. Hann sker i hjartað. Ég vil að músik skeri í hjartað enda er góð tónlist alltaf tregablandin á einhvern veg og minnir á sætan hverfulleika lífsins.

Síðustu strengjakvartettar Beethovens eru hugsanlega dýpsta tónlist sem um getur, að mínu áliti. Hann er þar kominn handan við venjulegt mannlíf og kannar einhverja óræða heima.

Ég er afskaplega veikur fyrir ljóðatónlist eða sönglögum. Kannski vegna þess að sú tónlist sameinar bókmenntir og tónlist en ég var alltaf mjög veikur fyrir fagurbókmenntum þar til fyrir svona fimmtán árum. Ég hef gert mér sérstakt far um að kynnast öllum sönglögum Schuberts, Mozarts, Beethovens, Schumanns, Mendelsohns, Liszts, Brahms, Hugo Wolfs og Richard Strauss. Schubert er bestur en Wolf, sem var mjög eminem tónskáld um sína daga, næst bestur en allir eru þeir feiknarlega góðir.

Strengjakvintett Schuberts í C-dúr finnst mér dýrlegasta hljóðfæraverk í heimi.  

Ég er enginn sérstakur óperuunnandi en þekki þó mjög margar óperur. Uppáhaldsóperurnar mínar eru Parsifal eftir Wagner, Boris Godunov eftir Mussorgsky og Don Giovanni eftir Mozart. Ég er líka mjög hrifinn af óperum hins óviðjafnanlega Leo Janáceks, sérstaklega Litlu klóku refalæðunni.

Af tuttugustu aldar tónlist eru mér engin sérstök verk hugstæðari en önnur. Þau eru öll sama tóbakið - rótsterkt og gott. Mér finnst samt meira til um Alban Berg og einkanlega Anton von Webern en sjálfan Schönberg. Af þeim sem nú eru uppi eða nýdánir eru Ligetti og Lutoslawski í miklu uppáhaldi og svo er ég mjög viðkvæmur fyrir Alfred Schnittke og Arvo Pärt og henni Gubadúlínu. Hún er algjör dúlla.

Ég hef reynt að verða mér úti um alla diska sem gefnir hafa verið út með verkum íslenskra tónskálda.

Og ég held ekki vatni yfir amerískri kántrýmúsik.

Ég ólst upp við fyrsta rokktímabilið og Elvis er eina átrúnaðargoð ævi minnar. Ég fylgdist vel með popppinu framundir svona 1980 og lauslegar eftir það þar til á síðustu árum að ég hef alveg dottið út. 

Fyrir mér er músik list en ekki afþreying. Ég tel hina svökölluðu  "æðri músik", klassíska tónlist, hiklaust æðri en poppið. Auðvitað er til mikið af drasli í klassíska geiranum, flest tónlist er bara drasl, innantómur hávaði, en hin miklu tónskáld þessarar greinar teljast meðal mestu andansjöfra mannkynsins líkt og t.d. Shakespeare, Cervantes og Dostojevskí í bókmenntunum og stóru myndlistarmenn endurreisnarinnar og seinni blómaskeiða. Þeir birta lífið í sinni mestu dýpt og eru sér á parti.

Poppið er auðvitað líka misjafnt að gæðum en jafnvel það besta finnst mér falla alveg í skuggann af klassíkini.

Klassíkin er fyrir fagurkera. Poppið er fyrir plebba.

Og þessi Enimen, eða hvað hann nú heitir, er bara fyrir últra fæðingarhálfvita.

Ef einhver vill hata mig fyrir þessi orð er það mér alveg sérstakt ánægjuefni.

Rokkað og rólað í bíó 1957 og 1958

María Kristjánsdóttir listagyðja fékk frá mér hugskeyti í gær þegar ég var einmitt að hugsa um að enginn gerði athugasemdir við þessar innblásnu veðurskýrslur mínar. Í þeirri síðustu, um hlýja nóvembermánuði, vék ég að Conway Twitty sem átti vinsælasta lagið í rigningarnóvembernum mikla  1958, It's  Only Make Believe. María kom einmit með athugasemd og skrifar: 

"Þetta var góð skýrsla, ég man eftir 1956 en ekki eftir Conway Twitty, en minnir að í þessum nóvember hafi ég fengið svartar gallabuxur og svartan gallajakka og horft á fyrstu rock ´n roll bíómyndina í Bæjarbíó og það var fjör. Og oftast var maður votur í fæturnar því þá átti enginn stígvél nema í vinnu."

Við þessi orð fór ég nú að rifja upp í mínu afbrigðilega minni og varð þessa þegar vísari.

Fyrsta rokkmyndin í íslensku bíói var Rock, Rock Rock sem Austurbæjarbíó sýndi 20. febrúar til 1. mars 1957 og þar komu fram m.a. Chuck Berry og Frankie Lymon (sem kom til Íslands 1959) en Tuesday Weld lék aðalhlutverkið. Stjörnubió sýndi sama ár Rock Around the Clock með Bill Haley  og The Platters 4.-22. mars. Nýja bíó var með The Girl Can´t Help It 3.-16. ágúst þar sem Gene Vincent söng BeBop A Lula, Little Richard titillagið, Fats Domino Blue Monday og The Platters sungu Remember When. Jayne Mansfield var aðalleikona myndarinnar en hún var þá mikil kynbomba. Hún missti síðar höfuðið í bifreiðarslysi. Frank Tashlin var leikstjóri og var þekktur þá.   

En þetta var ekki búið. Austurbæjarbíó sýndi The Tommy Steele Story 29. ágúst til 16. september  og hann söng þar auðvitað Water Water sem Skafi Ólafsson gerði ódauðlegt á Íslandi undir orðunum Það er allt á floti alls staðar. Annað frægt lag var í myndinni, Freight Train, sem Ragnar Bjarnason söng síðar undir nafninu Lestin brunar eða eitthvað. Hafnarbió sýndi Rock Pretty Baby 26. september til 7. október með Sal Mineo. Sú mynd var bönnuð börnum. Austurbæjarbíó bauð enn upp á rokkmynd 3.-19. desember, Don't Knock the Rock. Þar söng Little Richard hvorki meira né minna en Tutti Frutti og Long Tall Sally og setti fótinn upp á píanóið og allt það. Áhorfendur æptu í sætunum. Ég líka.

Stóra bíótropmpið kom svo fyrsta febrúar 1958 og hélt áfram til þess 15. Tjarnarbíó sýndi þá Loving You með Elvis í flottum litum. Hann söng m.a. Teddy Bear. Með honum lét Doloroes Hart sem ég varð bálskotinn í en það var til lítils því hún gerðist nunna skömmu síðar. Aftur var Tjarnarbíó með geggjaða rockmynd 29. apríl til 6. maí Mister Rock and Roll sem hét því ágæta íslenska nafni í auglýsingum Vagg og velta. Þar lék Alan Freed plötusnúð en Chuck Berry, Fankie Lyomon og Little Richard komu fram ásamt The Moonglows og fleirum.

Þetta voru fyrstu rokkmyndirnar i íslensku bíói en heldur fór að draga úr slíkum myndum eftir þetta.

Ég nennti ekkert að vera að gera einhverjar skrifkrúsidúllur utan um þessar staðreyndir. Staðreyndir tala nefnilega sínu máli. Svo í veðri sem í rokki.

Já, börnin mín, ég þekki nú the fifties betur en fingurna á mér!   

See You Later Alligator.

 

Ferðalag um Schubertsslóðir

Síðdegis á þriðjudaginn held ég ásamt fimm öðrum áleiðis til Vínbarborgar. Við erum allir miklir aðdáendur tónskáldsins Franz Schuberts sem hér á Íslandi er þekktastur fyrir að hafa samið lagið sem sungið er við textann: "Mikið lifandis skelfingar ósköp er gaman að vera svolítið hífaður". Flestir þekkja líka Ave Maríu eftir hann og jafnvel líka Silunginn og Álfakónginn.

Schubert var borinn og barnfæddur í Vín og bjó þara alla sína skömmu ævi. Við ætlum að skoða sögustaði sem tengjast honum í borginni, húsið þar sem hann fæddist og aðra bústaði hans, húsið þar sem hann dó, skólann þar sem stundaði nám í, byggingar þar sem tónverk hans voru flutt, hús þar sem vinir hans bjuggu og krár og kaffihús sem vitað er að hann stundaði. Auðvitað eru sum þessara húsa horfin en staðirnir þar sem þau stóðu eru enn á sínum stað. Það er ég sem hef skipulagt ferðina í höfuðdráttum en ég hef aflað mér nákvæmrar upplýsinga um hvar þessara staða er nú að leita eftir núverandi gatnakerfi. Fyrir ofan sést húsið Þar sem Schubert samdi Álfakónginn og það stendur enn. 

Schubert gerði ekki víðreist um sína daga.En tvö sumur var hann tónlistarkennari hjá greifafjölskyldu sem bjó í Zeléz og var þá í Ungverjalandi en heitir nú Zeliozovice og er í Slóvakíu og er myndin af greidahöllinni. Þangað höldum við einnig og förum sem næst þá leið sem Schubert fór og lá í gegnum Búdapest. Sagt er, og að líkindum er eitthvað hæft í því, að Schubert hafi orðið ástganginn af  Karolínu, annari greifadótturinni sem hann kenndi á staðnum. Á leiðinni til baka förum við m.a. gegnum Pressburg sem áður var en heitir nú Bratisvlava en þar dó Karolína. Hún átti mörg nótnahandrit Schuberts.

Næst síðasta árið sem Schubert lifði dvaldist hann nokkra daga í Graz, sem nú er næst stærsta borg Austurríkis og hana munum við skoða. Á leiðinni þangað er ætlunin að koma við í Eisenstadt en þangað kom Schubert nokkrum vikum áður en hann dó og þar starfaði tónskáldið Jósef Haydn lengst af ævi sinnar, en hann er einn af stærstu snillingum tónlistarsögunnar þó hann sé oft í skugga Mozarts og Beethovens.

Allir bjuggu þessir menn í Vínarborg og þó ferð okkar séu aðallega stíluð upp á Schubert munum við auðvitað hafa augum opin fyrir sögustöðum em tengjast öðrum stórséníum sem bjuggu í borginni meðan hún var mesta tónlistarsetur heimsins.

Við förum líka til St. Pölten, þar sem Schubert samdi óperu sína Alfonso og Estrellu sem er að verða kunn á síðari árum, og að höllinni í Atzenbrugg þar sem hópurinn sem var í kringum Schubert fór í nokkra daga frí í nokkur sumur. Þar var farið í samkvæmisleiki og iðkuð tónlist og á vellinum framan við höllina voru leiknir boltaleikir.

Schubert fór tvisvar til Steyr sem talin er einhver fegursta borg Austurríkis og var þar reyndar gerður að heiðursfélaga Tónlistarfélagsins meðan hann var enn á lífi. Við förum þangað og komum við í Kremsmünster og klaustrinu í St. Florian þar sem Anton Bruckner gerði garðinn frægan. Besti vinur Schuberts var frá Linz og þangað kom Schubert einnig um sína daga og við fylgjum dyggilega í hans fótspor. Sömuleiðis förum við til Gmunden sem myndin hér er af. 

Sumarið 1825, þegar Schubert var 28 ára, fór hann í lengstu ferðina á ævi sinni. Þá kom hann ekki aðeins til Steyr og Linz  heldur einnig til Salzburg, fæðingarstaðar Mozarts. Það er samt einkennilegt að í bréfum þar sem Schubert lýsir ferðinni til Salzburg nákvæmlega er hvergi minnst á Mozart en hins vegar mikið sagt frá því þegar hann kom að gröf Michaels Haydns, bróður Jósefs, sem grafinn er í borginni.

Lengst frá Vínarborg komst Schubert um sína daga til Gastein og var þar nokkrar vikur. Náttúrufegurðin þar hafði djúp áhrif á hann og hann hóf þá að semja sína síðustu og mestu sinfóníu, hina svonefndu „stóru" C-dúr sinfóníu til aðgreiningar frá annarri sinfóníu sem hann hafði áður samið í sömu tóntegund. Sú „stóra" er gegnnumsýrð af náttúrudulúð og náttúrutignun sem var reyndar algeng á rómantíska tímabilinu og er runnin frá heimspekingnum Schelling.

Við fljúgum svo frá Salzburg til Kaupmannahafnar og þaðan heim.

Ég veit ekki til að nokkurn tíma hafi verið farin ferð þar sem menn feta nákvæmlega í fótspor Schuberts um Austurríki og nágrannalöndin. Við ferðafélagarnir munum að sjálfsögðu taka myndir, bæði ljósmyndir og videómyndir á góðar vélar.

Þeir sem verða í ferðinni auk mín eru Haukur Guðlaugsson organisti og fyrrverandi Söngmálastjóri Þjóðkirkjunnar, Jón B. Guðlaugsson, sem kunnur er sem þáttagerðarmaður í útvarpi  og þýðandi og þulur í sjónvarpsþáttum, nú síðast í þáttunum um sólkerfið, Ólafur Thoroddsen tæknimaður og flugstjórarnir Leifur Árnason og Ólafur W. Finnsson.

Ég á ekki von á því blogga neitt frá og með þriðjudeginum og þar til komið verður heim eftir eina tíu daga.

Vegna fjölda fyrirspurna er rétt að upplýsa að Mali litli verður í fóstri hjá systur minni meðan ég er í ferðinnni. Hún á tvo harðsvíraða útiketti svo Mali hlýtur að mannast all mjög - kattast vildi ég sagt hafa - meðan hann verður hjá Helgu frænku sinni.

Pavarotti

Ég heyrði Pavarotti syngja í Laugardalshöllinni 20. júní 1980. Ég var þá tónlistargagnrýnandi á blaði og skrifaði meðal annars þetta um tónleikana:

"Það er margt sem hrífur í fari Pavarottis. Persóna hans geislar af lífi og fjöri. Framkoma hans er glaðvær, eðlileg með afbrigðum og umfaðmandi. Og söngur hans kemur eins og úr öðrum heimi. Röddin er mjög falleg og hann beitir henni meistaralega.

Og þetta leiðir hugann að þeim jarðvegi er elur af sér jafn háþróaða list. Pavarotti er persónugervingur mjög ræktaðrar hefðar, bæði í söng og sköpun tónlistar. Í honum kristallast  mörg hundruð ára tóniðkun þar sem fjöldi kynslóða hefur lagt sitt af mörkum."

Við þetta má bæta því að mér finnst enginn taka Pavarotti fram í þeim óperuhlutverkum sem hann helgaði sér meðan hann var upp á sitt besta. Það var svo mikil gleði og hamingja í söng  hans. Hins vegar er Domingo fjölhæfari söngvari en Pavarotti en þessir tveir eru mestu óperusöngvarar síðustu áratuga.

Þessi hefð sem ég vék að í þessari gömlu tónlistargagnýni, sem skrifuð var fyrsta sumarið sem ég sinnti því starfi en það urðu samtals eitthvað um tuttugu ár, er kannski nú á enda runnin. Óperuheimurinn er að breytast. Markaðsöflin eru að eyðileggja hann eins og allt annað. Nú er meira lagt upp úr útliti og glamúr söngvara en list hans.

Eitt er víst.

Það kemur enginn annar Pavarotti fremur að það kom aldrei annar Caruso. Mestu listasmennirnir eru alltaf einstakir í orðsins fyllstu merkingu. Það er ekki hægt að búa þá til með markaðsbrögðum. 

 

Var Schubert hommi?

Fyrir nokkrum árum færði Raymond Solomon rök að því í frægri grein að tónskáldið ástsæla Franz Schubert hafi verið hommi.  Solomon er virtur tónlistarfræðingur en þó mjög umdeildur. Hann hefur skrifað merkilegar bækur um Händel og Mozart og bók hans um Beethoven er af sumum talin besta bókin um hann.

Solomon telur ýmis atriði í heimildum benda til að Schubert hafi ef til vill verið samkynhneigður. Nefnir hann endurteknar lýsingar náinna vina hans og einnig manna er minna þekktu hann á einhvers konar kynferðislegum ólifnaði, skort á heimildum um ástarsambönd af nokkru tagi, Schubert hafi alla tíð verið  einhleypur, hann hafi eindregið hafnað föðurhlutverkinu, átt tilfinningaþrungin vinasambönd við karlmenn, heimilishald hans hafi verið óvenjulegt, samskipti hinna ungu manna í vinahópi hans hafi verið undarlega tilfinningahlaðin og loks séu víða tvíræðar og torskildar athugasemdir í bréfum, minningum og dagbókum vinahóps Schuberts. Solomon viðurkennir að sum þessara atriða, einkanlega hinar tvíræðu athugasemdir, megi túlka á fleiri en einn veg og sumt í röksemdafærslu sinni standast kannski ekki út af fyrir sig, en þegar öll rök sín séu skoðuð í samhengi kalli þau á heildarskýringu á þeim atriðum er þau vísi til.

Hér fyrir neðan verður gerð nánari grein fyrir kenningu Solomons.

Megin röksemafærsla Solomons beinist reyndar að því að vekja athygli á nautnafýsn Schuberts og kynþorsta með því að tíunda um hann ýmis dæmi. Anton Ottenwalt, vinur Schuberts, skrifaði til annars vinar þeirra Jósefs Spauns 27. nóvember 1825 að Schubert væri haldinn "brennheitri lostasemi". Jóhann Mayrhofer, fyrrum sambýlismaður Schuberts, tók í sama streng í minningargrein um hann og sagði að Schubert hafi verið "sambland af viðkvæmni og hrjúfleika, nautnafíkn og hreinskilni, félagslyndi og þunglyndi". Í bók sinni um Beethoven árið 1857 gat Alexander Oulibicheff þess á einum stað að Schubert hafi verið "á valdi passions mauvaises" (illra ástríðna). Sama ár skrifaði skáldið Eduard Bauernfeld, enn einn náinn vinur Schuberts,  í bréfi til Ferdninands Luibs, sem var að safana drögum að ævisögu Schuberts: "Hann var skáld hið innra en að nokkru leyti nautnaseggur hið ytra". Á öðrum stað gat Bauernfeld um hina "grófu og lostafullu" hlið á skapgerð Schuberts. En það var Jósef Kenner sem kvað fastast að orði í bréfi til Luibs: "En þó hann hafi verið líkamlega vel á sig kominn, varð klofningurinn í sálarlífinu honum að fótakefli, eins og ég vil komast að orði, þar sem annar hlutinn stefndi til himins en hinn svamlaði í sora." Og í bréfi þar sem hann skýrði mál sitt frekar skrifaði Kenner: "Allir sem þekktu Schubert vissu að hann hafði tvær ólíkar skapgerðarhliðar, hve nautnafýsnin dró sál hans af miklu afli niður í sorann."   

Þessi vitnisburður manna sem þekktu Schubert náið bendi til þess að menn hafi ekki áttað sig fyllilega á kynlífi hans. Sumir ævisöguritarar hafa að vísu gert ráð fyrir því að hann hafi lagt lag sitt við vændiskonur með hryggilegum afleiðingum. En fáum mönnum af kynslóð Schuberts í Vín hafi fundist slíkt verulega ámælisvert enda þreifst vændi vel í borginni, kynsjúkdómar voru algengir og sjálfur sýktist Schubert af sárasótt. Franz Schober sagði beinlínis að það hefði stafað af "hóflausu kynferðislífi og afleiðingum þess", sem er býsna afdráttarlaus lýsing. Wilhelm von Chezy tók í svipaðan streng en þó af meiri varkárni: "Nautnafíkn Schuberts leiddi hann á þá villustigu þaðan sem yfirleitt er ekki aftur snúið, að minnsta kosti ekki heill heilsu." Í ljósi ríkjandi umbyrðarlyndis í Vín um kynlíf utan hjónabands sé ástæða til að íhuga þann möguleika að vinir Schuberts hafi ekki aðeins verið að gefa kynferðislegt lauslæti hans í skyn heldur ekki síður að það hafi verið af óvenjulegu tagi.  

Hvað varðar frásagnir tveggja vina Schuberts, Antons Holzapfels og Anselms Hüttenbrenners, þrjátíu árum eftir dauða Schuberts, um ástarhug hans til Theresu Grob á árunum 1814 til 1816, veltur Solomon vöngum yfir því hvort hann hafi verið raunverulegur eða einungis látalæti til að blekkja fjölskylduna. Neikvæð endalok þessara kynna á milli þeirra hafi hins vegar afdráttarlaust verið sögð fyrir í dagbók Schuberts 8. september 1816. Fyrst leiki hann sér þar að áhyggjulausum orðskviðum en bæti svo við: "Hjónabandið er hræðileg tilhugsun nú á dögum fyrir frían og frjálsan mann [það er einhleypan mann, eins og Solomon vill skilja þessi orð]. Hann skiptir  á því [frelsi] fyrir annað hvort depurð eða  grófa lostasemi." Í söngvabókininni sem Schubert gaf Theresu  séu engin lög yngri en frá haustinu 1814 sem komi vel heim og saman við neikvætt vðhorf Schuberts til hjónabands sem lýst er í dagbókinni og við tímann þegar hann dró sig í hlé gagnvart Theresu en það var einmitt haustið 1816. Hann hafi ekki kært sig um hana sem eiginkonu enda hafi aðeins verið um vináttu að ræða á milli þeirra.  Þegar Theresa ræddi við Kreißle, fyrsta ævisöguritara Schuberts, gaf hún á engan hátt í skyn að nokkurt sérstakt samband hafi verið á milli hennar og Schuberts. 

Engar heimildir eru fyrir því, segir Solomon, að Schubert hafi nokkru sinni hugsað um hjónaband eftir þetta. Aðeins ein kona önnur er nefnd sem hann á að sumra sögn að hafa verið ástfanginn af, Karólína greifadóttir frá Zeléz. Erfitt sé þó að leggja trúnað á söguna sem sé óstaðfest af samtíma heimildum en kom fyrst fram löngu eftir lát Schuberts . Og hún komi ekki heim og saman við orð Schuberts í bréfi frá Zeléz 1824  einmitt þegar hann á að hafa verið ástfanginn af Karolínu, þegar  hann kvartar yfir því að vera inni í miðju Ungverjalandi - "án þess að geta talað viti borið orð við nokkra sál." Aðrir vitnisburðir um einhvers konar erótísk samskipti Schuberts við konur séu afskaplega fátíðir og sagðir líkt og í vörn, sennilega vegna þess að sumum samtíðarmönnum hans hafi verið umhugað að hreinsa hann af ásökunum um ósiðlegt líferni. Þannig andmælti Jósef Spaun, elsti og besti vinur Schuberts, harðlega því sem honum fannst vera óeðlilegur áhugi Kreißle á ástalífi Schuberts, einkanlega því að hann hafi verið Karólínu ótrúr eins og Kreißle lét að liggja og jafnvel "á laun haft áhuga á einhverri annarri" eins og Bauernfeld gerir skóna í vísunni: "Schubert var ástanginn af nemanda sínum, einni af þessum ungu greifynjum, en til þess að gleyma henni gaf hann sig á vald annarri, sem var henni gerólík". En Bauernfeld lét lesandanum eftir að geta sér til um hver þessi hin hafi verið. Aðrir fóru vægar í sakirnar um afskiptaleysi Schuberts af konum, ef til vill til þess að flækja málið. Anton Stadler, einn af skólafélögum Schuberts, sagði að hann "hafi alltaf verið mjög dulur í þessum efnum,"en Bauernfeld skrifaði að þó hann "hafi verið mjög jarðbundinn í sumum greinum var Schubert ekki laus við ástarhrifningu." Leopold Sonnleithner, einn af kunningjum Schuberts og máttarstólpi tónlistarlífsins í Vínarborg,  viðurkenndi að hann vissi lítið um samskipti Schuberts við konur en segir þó að "hann hafi ekki verið alveg ósnortinn af þeim", en bætir því við að "þessi eiginleiki hafi ekki verið nærri því eins áberandi í honum og venjulega sé raunin í mönnum með frjótt hugmyndaflug". Ástarjátningu Schuberts á Theresu Grob fyrir Anselm Hüttenbrenner, sem Anselm er einn til frásagnar um þrjátíu árum eftir dauða Schuberts, og skýringar Schuberts á því að hann hafi ekki getað kvænst henni vegna fátæktar segir Solomon að verði að líta á sem undanbrögð og hálfgert grín. Af öllu þessu telur Solomon að lítið sem ekkert sé að byggja á frásögnum vina Schuberts um meinta ást hans á nafngreindum konum.

Greinilegar vísbendingar um samkynhneigðar eða tvíkynhneigðar kenndir komi aftur á móti fram í vinahópi Schuberts, Schobers og myndlistarmannsins Moritz Schwind.  Vitnar Solomon í nokkur bréf  þeirra á milli og segir að í þeim mori af hreinskilnum ástarjátningum sem ekki sé eingöngu hægt að skýra með hinum tilfiningasama og ofhlaðna stíl sem á þessum tíma einkenndi skrif karlmanna sín á milli um vináttu. Schwind skrifaði Schober 12. desember 1823: "Ég elska með hinni dýpstu ást í heiminum, ég lifi í þér. Ég veit að þú gleðst í mér og ef ég fengi ekki lengur að þekkja þig, þá yrði miklu betra að deyja." Og enn fremur: "Elsku Schober! Elskaði að eilífu! Líkt og hljóð berst um loftið svo mun nærvera þín umvefja mig og hlýja mér." Og 6. apríl 1824 skrifar Schwind dæmigert bréf til Schobers: "Ég sé þig fyrir mér í ást hjarta þíns sem engil er tengir okkur saman og ég gleðst yfir því að þú talir til mín, til mín sem hvíli kyrr í örmum þér í fulkominni ást ... . Ég vil dansa nakinn fyrir allra augum en í hinum æðsta skilningi. ... Ó, ef ég gæti enn einu sinni verið með þér, þá myndi ég vita allt og geta allt." Ýmis bréf milli Schuberts og Schobers sýni einnig afar náin kynni, að dómi Solomons. Í öllum þessum lýsingum telur Solomon að komi greinilega fram erótískar kenndir. Myndin er af Schwind.  

Schubert deildi herbergi með Mayrhofer, sem margir telja að hafi verið samkynhenigður, frá því október 1818 og fram í janúar 1821. Þegar Schubert yfirgaf Mayrhofer bjó hann einn í fyrsta sinn. Mayrhofer orti um aðskilnað þeirra ljóðið "Til Franz" sem mjög líklega er ástarjátning til Schuberts, að hyggju Solomons, þó sumir telji að átt sé við Franz von Schober.     

Sagnfræðirannsóknir hafa sýnt, segir Solomon, að menningarkimar samkynhneigðra karla hafi þrifist nær samfellt í helstu borgum Evrópu allt frá endurreisnartímanum. Hommarnir leituðu sálufélaga og sæmilegs öryggis í fjölmenni stórborganna. Og var ekki vanþörf á. Þótt refsingar við kynferðislegum frávikum á dögum Schuberts hafi mildast vegna áhrifa frá upplýsingunni og Napóleonstímunum hafi lagaleg og félagsleg fordæming vofað yfir samkynhneigðum ef upp um þá komst þó ritaðar skýrslur séu yfirleitt fáorðar um þetta. Sagnfræðingum hafi samt tekist að gera grein fyrir sumum þessara menningarkima og hafi þeir oft verið sláandi líkir sín á milli. Þeir tóku á sig blæ eins konar leynireglu með sérstöku málfari og dulnefnum félaganna. Vegna þess hve leynt þessi samfélög fóru hafi dulmál þeirra ekki komist inn í slangorðabækur og sé því erfitt að ráða í það. Það sé þó ómaksins vert að leita að dulmálsbendingum í bréfaskiftum Schuberts og vina hans og endurminningum þeirra.

Solomon telur að "sambiðillinn", sem Schubert nefnir í bréfi til Schobers 8. september 1818, meðan hann dvaldist í Zeléz og talar um einhvers konar kynni við stofustúlku, hafi ekki verið um hylli stofustúlkunnar, eins og almennt hefur verið skilið, heldur félaga greifans. (Schubert var þá kennari á greifasetri í Zeléz sem þá var í Ungverjaland). "Bústjórinn er blátt áfram og ágætur maður. Hann er lagsbróðir greifans, roskinn maður og gamansamur og góður múskikant og heldur mér oft félagsskap. ... stofustúlkan mjög lagleg og er oft í slagtogi með mér ... brytinn er sambiðill minn", skrifar Schubert  

Í sama bréfi kemst hann svo að orði um vin sinn Vogl, söngvara sem einna helst stóð fyrir því að kynna lög hans fyrir almenningi, "að gríski fuglinn flögri um í Efra-Austurríki." Þó Schubertfræðimaðurinn Otto Erich Deutsch túlki orðalagið svo að átt sé við klassíska menntun Vogls og hann hafi verið kunnur fyrir túlkun sína á grískum goðsagnahetjum í óperum, komi hin samkynhneigða merking orðalagsins "gríski fuglinn" alveg upp á yfirborðið, segir Solomon. Slík orðanotkun hafi þekkst síðan á átjándu öld. (Samkynhneigðar ástir voru viðurkenndar og afar algengar í Grikklandi á 6. öld fyrir Krist. Oft var um að ræða kvænta menn er nutu einnig kynlífs með konum en heitustu tilfinningarnar geymdu þeir ungum sveinum). Ósjaldan sé í heimildum minnst á dándismennsku Vogls og óvenjulegt kynferðislíf gefið í skyn.

Skopmyndin er af Schubert og Vogl.  

Sundum geta Schubertheimildir um ókunna menn meðal vina Schuberts sem oft eru ónafngreindir en sumir nefndir. Solomon getur um stúdentinn Kahl sem Schubert bað Mayrhofer um að ljá rúmið sitt í bréfi 19. ágúst 1819. Nefnir Solomon fleiri dæmi og telur að þarna sé ýjað að rekkjunautum. Bréf frá Schwind til Schuberts 14. ágúst 1825 gefi hins vegar vísbendingar af öðru tagi. Schwind segir að vinur þeirra, Rieder málari, hafi fengið kennslustöðu, "en fyrir vikið sé hann grunaður um að ætla að ganga í hjónaband." Og Schwind stingur upp á því við Schubert að gera slíkt hið sama og tryggja sér stöðu hirðorganista. "Ef þú sækir af alvöru um stöðu hriðorganista gæti heppnin alveg eins orðið  með þér. Þú þarft ekkert að gera nema lifa venjubundu lífi, en að öðrum kosti, í ljósi algjörrar örbirgðar vina þinna, verður þú að svala líkamlegum og andlegum þörfum þínum- eða réttara sagt fíkn þinni í fasana og púns, í einsemd sem mun ekkert gefa eftir lífi á eyðieyju í stíl Robinson Krúsó." Hagkvæmnishjónabönd homma á þessum tíma til að dylja raunverulega kynhneigð sína hafi verið algeng og skilur Solomon þessa ábendingu Schwindz í því ljósi.

Í beinu framhaldi kvartar Schwind um það að fátt sé til skemmtunar um þessar mundir í Vín: "Um leikhúsið sýnist nú ekki meira um að tala, í það minnsta um óperur, og þar eð enginn hornablástur [Harmonie] er á Wasserburger yfir vetrarmánuðina, verðum við að blístra við okkur sjálfa." Deutsch vissi að engin hornamúsik var á Wasserburgerkaffihúsinu  og getur þess að orðið "Harmonie" og athugasemd Schwind sem á eftir því kemur kunni að hafa tvíræða merkingu, en nefni ekki það sem virðist þó liggja í augum uppi. Orðalagið um hornablástur hafi lengi verið notað um kynlíf. Það sé sem sagt ekkert um slíkan samdrátt lengur að ræða á kaffihúsinu, meinar Solomon.  

Solomon eyðir löngu máli í það að rökstyðja að einkennilegt orðalag í dagbók Schobers lúti að samkynhneigð Schuberts. Í ágúst 1826 skrifaði Bauernfeld í dagbókina:"Schubert er slappur (hann þarfnast "ungra páfugla" eins og Benevenuto Cellini)." [Schubert halbkrank (er bedarf "junger Pfauen" wie Benv. Cellini)]. Segir Solomon að orðalag sem það að vera á "fasanaveiðum" hafi verið alþekkt rósamál um kynlíf. Hér sé vikið að einhverjum frægasta listamanni meðal samkynhneigðra en Cellini hafi formlega verið ákærður og tvisvar dæmdur fyrir "kynvillu" og oftar sakaður um hana. Í minningum sínum víki hann að hrifningu sinni á ungum piltum, fyrst jafnöldrum, en síðar lærisveinum sínum á unglingsaldri, svo sem Paulino en til hans bar Cellini "sterkustu hrifningu ... sem bærst getur í mannlegu brjósti." Cellini bjó yfir orðsnilld og var meistari tvíræðra lýsinga. Það verði menn að hafa í huga þegar lesnar séu lýsingar hans á veiðiferðum. Nefnir Solomon um þetta nokkur dæmi úr ævisögu Cellinis. Þeirra á meðal er frásögn í 24. kafla þar sem Cellini segir "sanna sögu" af "dúfu" sem veitt var eftirför en aldrei veidd af keppinaut Cellinis, gullsmiðnum Giovanni Fransisco della Tacca frá Mílanó. "Veslings fuglinn er svo hræddur og var um sig, að hann þorir varla að sýna á sér höfuðið." Cellini hlóð veiðibyssu sína og veðjaði við menn í verslun hans að hann "gæti hæft þetta litla höfuðkríli er gægðist út úr þessari holu". Og það tókst honum. Líkt og til að eyða öllum vafa um hverrar náttúru þessar dúfur og páfuglar voru segir Cellini frá því er hann færði sextán ára svein, Diego að nafni, í kvenmannsföt og skreytti hann með gimsteinum og kynnti hann síðan sem ástmey sína í samkvæmi með Giulio Romano, Giovanni Francesco og myndhöggvaranum Michelagnoli frá Siena. Þeir urðu allir gagnteknir af fegurð sveinsins. Giulio Romano varð að orði að aðrar konur í veislunni væru aðeins eins og krákur "samanbornar við einhvern fegursta páfugl sem nokkru sinni hafi sést."

Þannig telur Solomon að minningar Cellinis séu lykillinn að merkingu orðsins "páfugl" í dulmáli samkynhneigðra. Orðið standi fyrir fagra sveina í skrautlegum klæðum eða í kvennaklæðum. Og veiðar á páfuglum eða öðrum villifuglum í "órækt" eða "mýrlendi", sé dulyrðing Cellinis fyrir leit hans að ungum mönnum til að sofa hjá. Solomon minnir á það að á einum stað í skrifum Macchiavellis sé tekinn af allur vafi um það að jafnaðarmerki sé á milli "veiða" og leitar samkynhneigðra karla að rekkjunautum og einnig sé jafnaðarmerki á milli "fuglaveiða" og ungra bólfélaga. Það blasir því við, segir Solomon, að hinir ungu menn í hópi Schuberts hafi elskað hverja aðra. Solomon ýjar að því að ef til vill hafi samband Schuberts og Mayrhofers og Schuberts og Vogl verið samband eldri manns og yngri elskhuga upp á "grískan máta". Fíkn Schuberts í unga pilta, er hafi þá síðar komið til, hafi kannski einmitt valdið hinni miklu fordæmingu á honum meðal þeirra sem fannst hann svamla í soranum, jafn sterk hneykslun hefði ekki einu sinni komið upp ef um venjulega samkynhneigð hefði verið að ræða á öld þegar dándismennska og svonefnt staðfast piparsveinslíf var mjög algengt. Það sem valdið hafi þessari miklu hneykslan hafi einmitt verið fíkn Schuberts í unga pilta.

Ekki munu allir fallast á þessi rök, segir Solomon. Margir munu halda áfram að trúa sögunum um Theresu og Karólínu. Aðrir munu telja að hneykslunin hafi beinst að samskiptum Schuberts við vændiskonur.

Solomon telur að Schubert og vinir hans hafi lifað leynilífi sem var þrungið ótta við eftirlit, handtökur og ofsóknir, stimplun og útlegð. Sá ótti hafi ekki verið nein ímyndun því einræðisstjórn Metternichs greindi ekki milli pólitískra glæpa og siðferðisglæpa: trúvillu, pólitísks andófs og "kynferðisvillu". Við getum nú betur skilið, ef gert er ráð fyrir samkynhneigðs Schuberts, segir Solomon, hvers vegna Schubert hélt sig aðeins í sínum hópi, hvers vegna hann kynntist ekki Beethoven og hvers vegna Karl frændi Beethovens skrifaði eitt sinn í samtalsbók frænda síns að Schubert sé í felum. En þetta áhættusama leynilíf meðal samkynheigðra átti einnig sínar bjartari hliðar. Með því öðlaðist Schubert í það minnsta tímabundið frelsi frá fjötrum fjölskyldu og borgaralegra siðvenja, spennutreyju gagnkynhneigðar, kröfunni um að stofna fjölskyldu, gegna föstu starfi og lifa venjubundnu lífi;- í stuttu máli frelsi til að hafna hefðbundnum lífsvenjum með því að sækjast eftir fegurð og nautnum. Með því að lifa á jaðri þjóðfélagsins tókst Schubert að lifa bærilegu lífi sem þó var ekki fullnægjandi er til lengdar lét. Nú sé hægt að skilja ýmis ummæli Schuberts, til dæmis í dagbókinni 1816: "Tökum fólk eins og það er en ekki eins og það ætti að vera", og tilvitnunina í nóvember 1822 í ljóðið Beherzigung eftir Goethe, er vitnar um það að maður megi vera maður sjálfur og ýmislegt fleira týnir Solomon til. Og hann segir við séum nú betur í stakk búin til að skilja sveiflur Schuberts milli gleði og sorgar og dálæti hans á þjáningunni.

Maðurinn Schubert hefur of lengi verið sveipaður þoku og mistri, segir Solomon. Vera má að aldrei verði hægt að skilja skapgerð Schuberts af tónlist hans. En það liggur í augum uppi að nautnalíf var hluti af eðli hans og ef til vill var það hliðstaða við hina sívirku og óviðráðanlegu sköpunargáfu. Hafi óhóf verið sterkasti þátturinn í skapgerð Schuberts var það ekki aðeins óhóf í mat og drykk, sókn eftir nautnum og sællífi, heldur einnig í fegurð og tónlist. Sé þetta rétt, gæti það vel verið skýrasta dæmið um frjálsan vilja Schuberts - ákvörðun hans um að lifa og deyja eftir sínu eigin höfði; óheftur, stoltur og skapandi. Þá sé jafnvel mögulegt að í óhefðbundnu kynlífi hans og andófi gegn hvers kyns þvingun getum við greint hetjulega drætti í skapgerð Schuberts.

Þetta var ófullkomin og stytt endursögn á grein Solomons. - Franz Schubert and the Peacocks of Benevenuto Cellini", 19. century music, 12, 3,1989, bls.193-206.

Kenningar Solomons hafa fengið talsverðan stuðning, einkum í Bandaríkjunum, en líka mætt öflugri mótstöðu eins og vænta má um jafn "viðkvæmt" efni. Rita Steblin hefur verið fremst í flokki andmælenda. Hún sakar Solomon um  að hafa ekki skýrgreint hvernig samkynhneigð ætti að hafa birst á dögum Schuberts, en gera því skóna að ýmislegt sem á okkar dögum er talið geta bent til hennar, svo sem það að kvænast ekki eða deila húsnæði með öðrum, séu merki um hið sama í því umhverfi sem Schubert bjó við. Þá ásakar hún Solomon um það að hagræða heimildum á ýmsa lund til að renna stoðum undir kenningar sínar, en fyrst og fremst um það að mistúlka atburði, orð og aðstæður snemma á nítjándu öld með skilningi og dómum nútímamanna. Hún hefur andmælt rökum Solomons nánast lið fyrir lið en hann skotið fast til baka.

 

Guð er minn hirðir!

Í nótt gerðust óvænt tíðindi í mínu annars tíðindasnauða lífi. Ég var að skoða margt og margt á netinu í hálfgerðu iðjuleysiskasti. Ég flakka sjaldan um netið en geng yfirleitt beint að því efni sem ég vil nálgast. En nú kom ég allt í einu á síðu sem ég vissi ekki að til væri. Hún birtir tónlist hundruða tónskálda á nótum. Af einhverri rælni fletti ég fyrst upp á tékkneska snillingnum Anton Dvorák. Hann var betri en þessi Muggison (að ég tali nú ekki um þessi Enimen andskoti, jæja, best er víst, að stilla fordómum sínum og dómhörku í hóf!) og gerði einhverja frægustu sinfóníu sem nokkru sinni hefur verið samin, þessa sem kölluð er "frá nýja heiminum" af því að hún var samin í New York og vitnar í negrasálma.

Þarna rakst ég á Biblíusöngva op. 99 eftir Dvorák og fór að fletta þeim. Eitt lagið var við 23. sálm Davíðs: Guð er minn hirðir, mig mun ekkert bresta, og allt það. Og skemmst er frá því að segja að þetta finnst mér eitthvert fallegasta lag sem ég hef vitað og þekki ég þó mörg lög en vissi ekki af þessu  lagi. Ég var að kynnast því í fyrsta sinn.   

Það sem gerir lagið svo fallegt er einfaldeiki þess, mýkt og mildi, traust og góðvild sem stafar frá því í hverri nótu.  

Ég er veikur fyrir svona. Ég er veikur fyrir því þegar trú manna gerir þá vitra, góða og ljúfmannlega. Þannig gerði trúin Dalai Lama en mynd um hann var sýnd um daginn í sjónvarpinu. Og þannig hefur trúin, hvort sem hún er kristin, gyðingleg, múslimsk eða búddísk,  gert marga menn ef þeir láta ekki bölvaðan bókstafinn blinda sig.  

Lítið er of stutt

Jæja, þá er kominn tími til að hætta þessu andskotans gagnrýnis tuði. Nú er einmitt lag að vera bara í rokna stuði. Lífið er oft stutt til að eyða því í nöldur og nagg. 

Ég er að hlusta á tónlist eftir Schumann. Hann var svo rómantiskt snaróður að margar spennitreyjur gátu ekki hamið hann. Hann var súperman. Hann var líka flottasti rómatíkerinn í tónlistinni. Hárómantíkin í músik á alveg sérstaklega vel við okkur. Við erum öll svo skemmtilega væmin og rómantísk inn við beinið. Og ástin hjá Schumann er eins og hún á að vera. Gersneydd öllum raunveruleika.  Hún er bara Ástin með stórum staf eins og hún virðist eiga sameignlegt skjól í draumórum allra manna. Alltaf skal fylgja henni silfurbjart mánaskin og allt hvað þetta hefur.

Og af þessu tilefni ætla ég að birta hér aftur uppáhalds myndina mína af ástinni. Einmitt svona er ástin hjá honum Schumann.  

Það held ég nú. Það er nú líkast til. En nú nenni ég ekki að blogga meira en ætla bara að halda áfram að njóta lífsins.

Ef ég dett þá ekki heiladauður niður í miðjum klíðum.   

Kaninn kvaddur

Jæja. Nú er Kaninn farinn af vellinum. Og mikið sakna ég hans. Það er ekki þar með sagt að ég sé ekki feginn að losna við hann en maður getur nú saknað þeirra sem óhjákvæmileg örlög skilja frá manni. 

Þegar ég var lítill, og ég var alveg hlægilega lítill þegar ég var lítill og alls ólikur því stórmenni sem ég er nú, voru það mínar mestu sælustundir að læðast niður í kjallarakompu sem tilheyrði íbúð foreldra minna. Þar var útvarpstæki og utan á því var ein skrýtin klukka sem gat vakið mann upp af værum blundi ef maður stillti hana til þess. Þetta fannst öllum alveg klukkað. Svona skondin tæki voru í tísku á 6. áratugnum, the fifties, svo allir skilji nú örugglega hvað ég er að skrifa um svona létt og leikandi. Ég setti á kanann og fékk öll nýjustu rokklögin beint í benjar og þau hrísluðust út um allan líkamann og alla sálina sem þá var víst hrifnæm barnssál eða eitthvað þaðan af miklu verra. Þegar ég heyrði Elvis fyrst syngja Heartbreak Hotel í mars 1956 urðu tímamót í barnsálinni.

Síðan hefur hjarta mitt verið mölbrotið því þennan dag skildi ég fyrst sorg heimsins. En líka gleði lífsins.

Elvis var auðvitað lang stærsta gleðin. Og hann er enn mesta gleðin í lífi mínu fyrir utan þórðargleði einstaka sinnum. Chuck Berry var líka æðislegur með Rock and Roll Music, en út á það gekk einmitt lífið fyrir utan fótbolta og þrístökk, tilgangslausasta hopp í heimi, sem Silfurmaðurinn kom stökkvandi með inn í hugarheim ungra drengja á þessum köldustu kaldastríðsárum. En það var aldrei kalt í kompunni minni í kjallarnum heldur Great Balls of Fire. Þetta lag, með Jerry Lee Lewis súperrokkara, hélt ég alltaf í barnslegu sakleysi mínu að Jerry Lewis skrípaleikari væri að syngja en hann var þá eftirlæti allra í þrjúbíói. Jim Carrey er dyggur lærisveinn hans.

Nú hefur rokkið sigrað hana veröld og er hluti heimsmenningarnnar. Í Ríkisútvarpinu heyrðist á fifties bara harmoníkkuvæl og sinfóníugaul. Þar þekktu menn ekki sinn menningarlega vitjunartíma. En Kanaútvarpið gerði það.

Eftir að ég uppgövtaði hvað sinfóníugaulið er mikil gargandi snilld, nokkrum árum eftir heartbreakið, fattaði ég að það voru frábærir þættir í kananum með þessari hreint geggjuðu músik. Á sunnudögum voru tónleikar New York Fílharmóníunnar fluttir í heild af fílefldum hljóðfæraleikurum sem gátu auðveldlega valdið margra tonna þungum Mahlersinfóníum, en það gátu amlóðarnir í íslensku Sinfóníunni alls ekki.

Þegar kanaútvarpið var upp á sitt besta, á fifties og snemma á sixties, var það menningarlegasta og besta útvarpsstöð í landinu.

Engin spurning.  Og takk fyrir það.