Friðbjörg og Gudda graða

Mér hnykkti við þegar ég las lýsingu Halldórs Guðmundssonar í bókinni Halldór Laxness á bæjarbragnum í Reykjavík um aldamótin 1900. Íbúarnir hafi verið sex þúsund en aðeins tveir lögregluþjónar. Allt hafi verið í hershöndum ef erlend skip með fjölmenni lágu í höfn og síðan segir bókarhöfundur og það var setningin sem mér brá í brún yfir enda kemur hún nánast eins og skrattinn úr sauðarleggnum:

" Lögreglumennirnir hafa hugsanlega þurft að takast á við skækjurnar tvær, þær Friðbjörgu og Guddu gröðu, sem Þórbergur Þórðarson og Stefán frá Hvítadal segja að hafi verið við störf í bænum árið 1906." (Bls. 15).

Frá þessum konum segir Þórbergur í smábókinni Í Unuhúsi sem hann hefur eftir Stefáni en konur þessar voru viðloðandi húsið. Þar segir fullum fetum að þær hafi verið "opinberar skækjur" sem er auðvitað mjög ónákvæmt orðalag. Hvað felst í slíkri staðhæfingu? Sumar frásagnirnar af Friðbjörgu eru næsta krassandi í meðförum skáldsnillinganna Þórbergs og Stefáns. Þar er til dæmis sagt frá Jóakim sem var með lekanda og læknir bannaði öll afskipti af kvenfólki en svaf þó hjá Friðbjörgu í Unuhúsi á hverri nóttu. Ekki virðist það hafa kallað á nein viðbrögð frá gestgjafa né gestum gagnvart heilbrigðisyfirvöldum og lá þó lagaskylda við. Þar er líka sagt frá Hermanni nokkrum Rúti sem hafði króað Friðbjörgu af úti í horni, hélt pilsum hennar uppi undir höndum og þæfði hana upp við annan gluggakarminn. Hún æpti og kallaði á hjálp. Þegar menn komu að sleppti nauðgarinn stúlkunni og sagði". Helvítis mellan vill ekki lofa mér það". Og Þórbergur bætir um betur með  ritsnilld sinni: "Rölti Friðbjörg síðan niður." Stefán segir um Friðbjörgu að hún hafi verið vínhneigð og orðið fyrir ástaróláni "enda var hún döpur í bragði og leið auðsjáanlega illa. " Hún komst eitthvað í kast við lögin fyrir hnupl. 

Una sagði um þær stallsystur Friðbjörgu og Guddu að "þær höguðu sér líkast veslings hundunum og svona manneskjum væri ekki viðbjargandi." En ekkert er haft eftir Unu um þá karlmenn sem notfærðu sér lánleysi þessara kvenna sem líklega voru niðurbrotnar manneskjur og önnur að minnsta kosti alkóhólisti, en meðal ríðaranna hafa ef til vill verið einhverjir af þeim andansmönnum sem stunduðu Unuhús og með fullri vissu, samkvæmt frásögn bókarinnar, einn guðfræðingur sem átti kannski eftir að verða þekktur prestur og mikill kennimann. 

Friðbjörg fór einn dag alfarinn úr Unuhúsi og fara ekki af henni meiri sögur.

En ég hef verið að hugsa um þessar konur sem dúkka svona óvænt upp í ævisögu nóbelsskáldsins. Þær voru raunverulega manneskjur en ekki bara nöfn í bókum.   

Hver var uppruni þeirra? Voru þær dætur betri borgara? Eða ólust þær upp í örbirgð? Hver varð þeirra ævisaga? Meiri fengur fyndist mér reyndar í henni en ævisögu nóbelsskáldsins. Hvernig var menntunarstig þeirra? Hvernig var gáfnafarið og geðfarið? Getur verið að þær hafi átt við þroskafrávik eða geðræn vandkvæði að stríða eins og sagt er nú á dögum? 

Var einhver sem elskaði þessar konur? Urðu þær svo mikið sem einn dag virðingar aðnjótandi frá samborgurum sínum? Skipti guð sér nokkuð af þeim?

Var Gudda graða nokkuð graðari en þeir andans jöfrar, skáld og kennimenn, sem notfærðu sér hana?  

Hvenær dóu þessar konur? Hvar eru þær grafnar?

Skyldi þeim nokkru sinni hafa órað fyrir þeim meinlegu örlögum að nöfn þeirra ættu eftir að verða ódauðleg með því að tengjast nokkrum helstu ritsnillingum þjóðarinnar á afar lítilsvirðandi hátt!  

Þetta voru nokkrar af þeim hugsunum sem fóru í gegnum huga minn þegar ég las þessa einkennilegu athugasemd í Ævisögu Halldórs Laxness eftir Halldór Guðmundsson.

 

   

Athugasemdir

[Gulli litli, 23.10.2007 kl. 19:52]

Ekki veit ég um afdrif tessara kvenna en tetta er med skemmtilegri ritsprettum sem Thorbergur átti. Hreint frábær lesning; ég sé ad ég verd ad lesa ævisøgu nóbelskåldsins líka.....

[Ingibjörg Stefánsdóttir, 24.10.2007 kl. 09:36]

Frábær pistill hjá þér. Hafði ekki lesið þessar frásagnir með þessum gleraugum fyrr en sé að hér er þarft verkefni fyrir einhvern sagnfræðinginn.

[Kristín Sævarsdóttir (IP-tala skráð) 24.10.2007 kl. 10:19]

Alveg frábært hjá þér að velta þessu upp. Þær voru margar konurnar sem kyntu ofna og voru notaðar af hinum og þessum "góðborgurum". Flestar eru þær gleymdar og ekki hafa verið skrifaðar um þær bækur þó  mikil ástæða sé til. Takk fyrir pistilinn.  

[Ari Guðmar Hallgrímsson, 24.10.2007 kl. 12:38]

Þakka góðan pistil,hann er í svipuðum anda og ég hef gagnvart mörgum ævisögum.Oft er drepið þar á lífshlaup einhverrar manneskju sem er aukaatriði í sögunni,sem vekur hjá manni forvitni að vita meira um,heldur en þann sem ævisagan fjallar um.

[Villi Asgeirsson, 24.10.2007 kl. 12:55]

Athyglisverð færsla. Sammála öðrum, það væri gaman að vita meira um þær stöllur.

[María Kristjánsdóttir, 24.10.2007 kl. 15:58]

Já, þetta er  eitthvað sem huga þarf að- af alvöru.

[Svava frá Strandbergi , 24.10.2007 kl. 17:15]

Eins og fyrr segir viðurkennir Biblían aldrei myrkrahöfðingjann sem jafnoka Guðs. Í Gamla Testamentinu má sjá að Guð skipar honum fyrir og þar sem hann ræður sér einn, má hann sín einskis gegn almætti Skaparans. Aftur á móti er honum stillt upp sem andstæðingi englanna í gyðinglegum fræðum. Leiðtogi englanna var talinn erkiengillinn Mikael en andstæðingur hans var Satan. Undirpúkar framkvæmdu vilja Satans í baráttunni við engla Mikaels. Púkarnir tengjast þar skít, myrkri, óhreinindum, rotnun, úrgangi og jafnvel konum sem tæla heiðvirða karlmenn til fylgilags við sig. Allir púkarnir endurspegla þó eðli Satans sem er andstæðingurinn, andstaðan við hið góða.

Er það furða að karlmennirnir hafi verið taldir stikkfríir í samskiptum sínum við Friðbjörgu og Guddu gröðu, þegar enn þann dag í dag, má sjá svona texta eins og þennan fyrir ofan, á vef Biskupsstofu. Þessi texti speglar vel viðhorfið sem var og er enn ríkjandi gegn konum almennt. Textinn er tekinn úr spurningu um það, hvort Satan eða englar séu synir Guðs, spurningunni er svarað af séra Þórhalli Heimissyni.