Sólarlítið skammdegi

Skammdegið ríkir að mínum skilningi frá því snemma í nóvember og út janúar. Miðað er við að þá sé sól á lofti minna en einn þriðja af sólarhringnum, sem sé minna en 8 klukkustundir. Af þessum mánuðum er sólskin vitaskuld minnst að jafnaði í desember en síðan janúar en nóvember er sólríkastur þessara mánaða.

Vegna þess hve sólin er lítil í skammdeginu eru allir þessir mánuðir teknir hér saman í bloggpistlaröðinni um sólríka og sólarlitla mánuði og efnið allt ágripskenndara en í fyrri pistlum.

Og við byrjum á sólarminnsta mánuðinum. Sólarminnsti desember í höfuðstaðnum er 1943 þegar sólin skein í 0,7 stundir eða um það bil 40 mínútur. Meðaltal sólskinsstunda í Reykjavík í desember 1961-1990 eru 12,1 klukkustund. Næstur er desember 1945 þegar sólarstundirnar voru 0,1 fleiri. Báðir voru mánuðirnir vel hlýir og snjóléttir  en sá fyrrnefndi þó heilu stigi hlýrri en sá síðarnefndi, um það bil tvö og hálft stig yfir meðallaginu 1961-1900. Árið 1943 var úrkoman nærri því helmingi meiri en meðaltalið 1931-2000 en árið 1945 aftur á móti rúmlega helmingur af henni á þeim fáu veðurstöðvum sem allra lengst hafa athugað.

Næstir koma desember 1974 og 1991 sem báðir mældu slétta eina klukkustund af sólskini. Hitinn í þeim síðarnefnda var sá sami og 1945 en sá fyrrnefndi var ískaldur, tveimur stigum undir meðallagi á landinu. Hann er einn af allra snjóþyngstu desembermánuðum og er reyndar minnisstæðastur fyrir snjóflóðið mikla þ. 20. á Neskaupstað þegar tólf fórust.  Snjólagið var 86% (mest 87% í desember 2012). Jafnir í fimma og sjötta sæti eru desember 2004 og 1956 með 1,3 stundir. Desember 1956 er tíundi hlýjasti desember á landinu eftir mínum kokkabókum. Enn hlýrri var þó jólamánuðurinn 1987 þegar sólarstundir mældust í eina og hálfa klukkustund og er hann fimmti hlýjasti desember á landinu í sögu mælinga en sá sjöundi  sólarminnsti í höfuðborginni. Þennan mánuð mældist minnsta desembersól nokkru sinni á Sámsstöðum í Fljótshlíð þegar sólin skein í 2,1 klukkustund.   

Desember 1947, 1930 og 1914 eru svo í sætum nr. 8-10 að sólskinsleysi í Reykjavík. 

Það ber að hafa í huga að þegar sólskin er svona takmarkað, næstum því ekkert, í svartasta skammdeginu og mælitæki hafa verið flutt til á mælitímabilinu er svo sem ekki hægt að leggja mikið upp úr innbyrðis röð þessara mánaða en ljóst er að sólinni hefur ekki verið fyrir að fara. 

Sólarlitlir jólamánuðir á Akureyri eru fljótt afgreiddir því þar hefur ekki mælst nein sól í 53 mánuðum af þeim 88 sem sólskin hefur verið mælt en meðaltalið 1961-1990 er talið vera 0,1 sólskinsstund en 0,4 árin 1931-1960. Á Hallormsstað og Melrakkasléttu, þar sem lengi var mælt sólskin, er einnig oftast alveg sólarlaust í desember. Á Hólum í Hornafirði (frá 1957) og Hveravöllum (1966-2003) er desember 1992 sá eini þegar þar mældist ekkert sólskin.  

Það er ekki desembermánuður sem er allra sólarminnsti mánuður sem nokkru sinni hefur mælst í Reykjavík heldur er það janúar 1992 en þá mældust sólskinsstundirnar 0,3 eða um 20 mínútur. Meðaltalið 1961-1990 er 21 klukkustund. Ekki hefur mælst minni sól á Sámsstöðum í janúar, 2,5 stundir, en á Reykjum við Hveragerði  voru sólskinsstundirnar aðeins 0,7.  Þetta er einnig sólarminnsti janúar á Hveravöllum (1967-2004), 0,3 klukkustundir. Engin sól mældist við Mývatn. Á Akureyri voru sólarstundirnar þrjár í þessum mánuði sem er raunar ekki síst merkilegur fyrir það að þá mældist mesti hiti sem mælst hefur á landinu í janúar en hitinn komst í 18,8 stig á Dalatanga þann 15. og sama dag mældist mesti janúarhitinn á Akureyri, 17,5 stig. Einnig mældist mesta sólarhringsúrkoma sem þá hafði mælst á landinu 141,2 mm á Skógum undir Eyjafjöllum þann 13. en það met hefur síðan verið slegið. Þá var þetta níundi hlýjasti janúar á landinu eftir mínum skilningi.

Engin sól mældist á Akureyri í janúar 1993 og heldur ekki á Melrakkasléttu. Meðaltalið á Akureyri 1961-1990 er 7 klukkustundir. Á Hólum í Hornfirði er þetta einnig sólarminnsti janúar, 2,3 klukkustundir og á Sámsstöðum, 2,6 stundir. Á þeim stöðum þar sem sólskin hefur verið mælt hefur það að meðaltali verð mest á Sámsstöðum í janúar og desember. Mánuðurinn var hlýr og er einn af þremur úrkomumestu janúarmánuðum á landinu og þá mældist minnsti loftþrýstingur nokkru sinni í þeim mánuði, 923,9 hPa í Vestmannaeyjum þann þriðja Þetta er reyndar 6. sólarminnsti janúar í höfuðborginni, 2,9 stundir. Næstir koma á Akureyri  janúar  1943 og 1993 með 0,2 sólskinsstundir og voru þeir báðir kaldir.

Árið 1921 kom annar sólarminnsti janúar í höfuðstaðnum en þá skein sólin í hálftíma. Þá var kalt og umhleypingasamt og snjóþungt á suðvesturlandi. Í Reykjavík skein sólin í tvær stundir í janúar 1916 og 1989. Báðir voru þessir mánuðir í hlýrra lagi en mjög úrkomusamir, einkum 1989 sem ég tel næst úrkomusamasta janúar. Mög kaldur  janúar árið 1983 er sá sjötti sólarminnsti í Reykjavík með 2,6 stundir.

Sæti númer 7-10 í sólarleysi eru skipaðir 1923, 1914, 1925 og 1993. Í þeim síðasttalda, tíunda sólarminnsta janúar í Reykjavík, skein sólin þar í fimm stundir en eins og áður hefur komið fram er þetta næst sólarminnsti janúar á Akureyri. Þetta voru illviðrasamir mánuður. Mjög kalt var 1923 en hinir voru hlýir.

Árið 1932 mældist sólin á Akureyri í hálftíma og er það fjórði sólarminnsti janúar en 0,8 stundir mældust árin 1952 og 1977. Í þeim fyrra kom eitthvert mesta útsynningsveður sem vitað er um hér á landi, dagana 5.-7. Sá hlýi janúar 1929, hluti af hlýjasta vetri á landinu, er svo sjöundi sólarminnsti á Akureyri með 0,9 sólarstundir en janúar 1990, 2007, 1986 og 2003 koma þar í 8.-11. sæti. Svo minnst sé á öfgar má geta þess að febrúar 1986 er sá sólríkasti sem mælst hefur á Akureyri.

Nóvember er að jafnaði sólríkasti skammdegismánuðurinn og reyndar fellur fyrsti þriðjungur hans utan við skammdegið eins og ég skilgreini það. Meðaltal sólskinsstunda í þeim mánuði 1961-1990 eru 38,6 klukkustundir í Reykjavík en 12,6  á Akureyri.   

Sólarminnsti nóvember í Reykjavík er 1956 en þá voru sólarstundirnar 4,7. Þetta er þriðji hlýjasti nóvember á landinu og sá allra hlýjasti á Akureyri. Þessi drungalegi mánuður, einn af fimm úrkomusömustu nóvembermánuðum á landinu og sá þriðji úrkomusamasti í Reykjavík, er annars mörgum minnisstæður fyrir það að þá stóð yfir uppreisnin í Ungverjalandi og Súezstríðið og síðast en ekki síst krækti Vilhjálmur Einarsson í silfrið á ólympíuleikunum i Melbourne. Nóvember árið áður, 1955, var einnig mildur og hann er sá fimmti  sólarminnsti í Reykjavík  með 12 stundir en þriðji sólarminnsti á Akureyri með 4 klukkustundir. Næst sólarminnsti nóvember í höfuðborginni er 1993 með 5,7 stundir og sá þriðji er  1942 með 6,4  stundir. Síðartaldi mánuðurinn var illviðrasamur suðvestanáttamánuður  en var mjög þurr á norðausturlandi. Á Bjarnarstöðum í Bárðardal mældist alls engin úrkoma sem er einsdæmi á íslenskri veðurstöð í nóvember.   

Sá veðurfarslega sögufrægi nóvember 1945 er sá fjórði sólarminnsti  í höfuðstaðnum með 11 sólskinsstundir. En þetta er hlýjasti nóvember sem mælst hefur á landinu í heild og fjölmörgum einstökum veðurstöðum, þeirra á meðal Reykjavík, Stykkishólmi,og Vestmannaeyjum. 

Sólarminnsti nóvember á Akureyri er aftur á móti sá kaldi nóvember 1963 en þá voru sólskinsstundirnar 3,2. Um miðjan mánuð hófst gosið í Surtsey. Næstur kemur hlýr nóvember 1997 með 3 stundir,  fjórði er 1991 með 4 stundir (sólarminnsti á Melrakkasléttu, 0,5 klst) en þá var hitinn í kringum meðallag og sá fimmti er hlýr nóvember 1976 og komst hitinn þá  í 17,7 stig á Reyðará þann 19.

Sjötti sólarminnsti nóvember í Reykjavík er 1992 með 16 stunda sólskin en sá sjöundi er 1953 með 16 klukkustundir af sól. Áttundi er svo  nóvember 1964 með 17 stundir. Hitinn  í þeim mánuði komst þann annan  í 18,6 stig á Dalatanga og daginn eftir í 17,6 á Akureyri sem mun vera mesti hiti þar í nóvember sem mælst hefur en einhver vafi er víst um áreiðanleikann. Nóvember 1943 er svo í níunda sæti í sólarleysi í Reykjavík  með 16,9 sólskinsstundir.

Svo vill til að sólríkasti nóvember á Akureyri, 1937 (31 klst), er jafnframt sá tíundi sólarminnsti í Reykjavík með 17,3 sólskinsstundir. Veður voru hagstæð og hlý. Fjallað verður um sólríka skammdegismánuði hér á síðunni bráðlega. 

Á Akureyri er sjötti sólarminnsti nóvember 2008 með 6,6 stundir en nóvember 1947 sá sjöundi með 6,7 klukkustundir. Nóvember 1931,  sem er sá 8. sólarminnsti á Akureyri, er vel inni á topp tíu listanum fyrir mikla úrkomu á landinu og hann skartar lægsta mánaðarþrýstingi allra nóvembermánaða. Á veðurstöð var hann lægstur í Grindavík 985,1 hPa en hæstur 990,9  hPa á Teigarhorni en í Reykjavík var hann 985, 8 hPa.

Nóvember 1973 sem er sá 9. sólarminnsti á Akureyri með 7,3 stundir, er annar af tveimur köldustu nóvembermánuðum á landinu frá 1866 (ásamt 1869). Þá mældist og mesta frost sem mælst hefur á láglendi í nóvember, -27,1  stig, þann 24. á Staðarhóli en þar var meðalhiti mánaðarins -7,0 stig.  Tíundi sólarminnsti nóvember á Akureyri er loks 1959 en þá mældist sólskin í 7,6 klukkustundir. 

Viðbjóður

Það er hreinn viðbjóður að nota veðrið, sem er göfug og stolt höfuðskepna, sem markaðsvöru. Auk þess er veðrið á Íslandi yfirleitt skaplegt á veturna. En auglýsingaáróðurinn, markaðssetningin, gengur líklega út á það að hér sé alltaf vitlaust veður. En úti í löndum getur líka komið vont veður. Jafnvel í suðrænum löndum.

Veður á Íslandi eru ekki sérlega válynd miðað við fellibylji, þrumuveður, þurrka og flóð víða annars staðar, jafnvel hríðarbylji og frosthörkur í löndum sem miklu sunnar eru. Hvað vetraríþróttir varðar er Ísland mjög óryggt land. Veðrið er hreinlega of milt og gott fyrir þær!

Frá ferðaþjónustunni kemur aldrei annað en rugl um veðrið og náttúruna.

 

Vonda veðrið og myrkrið laðar að

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• akrv_2013_5_0.xls

Hitastaðan í janúar

Meðalhitinn í janúar sem af er mælist 3,5 stig í Reykjavík eða 4,2 stig yfir meðallaginu 1961-1990.

Ef þetta yrði lokatala mánaðarins yrði þetta næst hlýjasti janúar sem mælst hefur. En það er svo sem ekkert að marka. Mikið er eftir af mánuðinum og þetta forskot er hreinlega ekki sérlega mikið miðað við það sem mest getur orðið. Hlýjustu fyrstu tíu dagar í Reykjavík frá 1941 voru 5,7, stig 1972, 5,5, stig 1973, 4,9 stig 1964, 4,7 stig 2002 og 4,5 stig 2003 og 1960. Árið 1940 hefur meðalhitinn líklega verið um 4,7 stig. Næstum því má fullyrða að engir janúarmánuðir fyrir 1940 skáki þessum mánuðum nema 1847 en hann er hlýjasti allur janúar sem mælst hefur í Reykjavík, 3,9 stig, en næstur kemur 1947,  3,2 stig og síðan 1972, 1973 og 1987, allir með 3,1 stig. Árið 1847 hefur meðalhiti fyrstu tíu dagana kannski verið um fjögur og hálft stig en ekki er það nákvæm tala.   

Meðalhitinn á Akureyri er nú 2,2 stig eða 4,7 stig yfir meðallagi. Þar er hlýjasti janúar 1947 þegar meðalhitinn var 3,2 stig. 

Hið alræmda fylgiskjal fylgist með!

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• akrv_2013_3_0.xls

Fylgiskjalið

Nú er lag að birta aftur skýringar á fylgiskjalinu við veðurbloggfærslurnar.  

Það er hægt að sjá  hitann í Reykjavík (blaði 1) og á Akureyri (blaði 2) á þriggja tíma fresti allan mánuðinn, ásamt hámarks -og lágmarkshita þar sem reynt er  að skipta milli daga á miðnætti en ekki kl. 18 sem þó  oftast er  venjan.  Engar hámarks- eða lágmarksmælingar eru gerðar á kvikasilfursmæli frá kl 18 til kl. 9 næsta dag. Oft er þó hægt að sjá af klukkuhitanum um kvöldið og hámarksmælingunni kl. 9 (og sjálfvirku mælingunum) hvorum sólarhringnum hámarsks-og lágmarkstölurnar eiga við sem þar koma fram. Stundum ekki. Og ekki alltaf gott að segja hver hámarks-eða lágmarkshitinn hefur endilega verið frá kl. 18-24 eða frá kl. 00-09 þó þetta komi fram að morgni fyrir allan tímann frá kl. 18-09. En hér er þá bara settur inn sá hiti sem mælist á athugunartímum frá  21 og til morguns ef hann skákar  öðrum tölum og óvissa er um þetta. En það gerist ekki oft. En mér finnst alltaf dálitið ankanalegt að sjá t.d. lágmarksmælingu sólarhringsins skráða hærri en t.d. klukkuhitinn kl. 21 eða kl. 24 eða þá hámarkshitann lægri en hita sem kemur fram kl. 21 eða kl. 24. Klukkuhita kl. 24 læt ég gilda bæði fyrir þann dag og næsta dag ef svo verkast vill. Einstaka sinnum verður gripið til mælinga sjálfvirku mælanna (búveðurstöðvarinnar fyrir Reykjavík en Krossanesbrautar fyrir Akureyri) og verður það skáletrað. Þarna getur hugsanlega skapast smávegis óvissa og ósamræmi  stöku sinnum. En mjög sjaldan þó. Hefðbundnar uppfærslur á svona töflum geta menn séð á vef Veðurstofunnar og í prentuðum ritum frá henni og má alls ekki rugla mínum töflum saman við þær.

Dagsmeðaltöl hvers dags fyrir lengri tíma er þarna líka fyrir Reykjavík og Akureyri en kannski eru forsendurnar fyrir þeim ekki alveg eins á báðum stöðum. En þetta er nú bara sett til að lesandinn hafi einhver viðmið. Einnig sést mesti og minnsti meðalhiti sem mælst hefur nokkru sinni hvern dag og hámarks og lágmarkshiti fyrir bæði Reykjavík og Akureyri.

Úrkoma og sjódýpt sést með grænum lit fyrir Reykjavík og Akureyri og einnig mesta úrkoma sem mælst hefur á landinu og mesta snjódýpt. 

Þá er þarna sólskin hvers dags og mesta sól sem mælst hefur viðkomandi dag. Og hámarks-og lágmarkshiti hvers dags á landinu öllu á láglendi eða í byggð eða á Hveravöllum ef verkast vill. Hveravellir eru hafðir með af því að það  er eina hálendisstöðin sem hefur verið starfækt lengi og því gaman að bera t.d. lágmarkshitann þar saman við fyrri ár. Ef stöðvar eru bæði sjálfvirkar og mannaðar er alltaf farið eftir þeim mönnuðu. Þá er og sýndur mesti og mesti hiti sem nokkurn tíma hefur mælst viðkomandi dag á öllu landinu. Þar að baki eru mælingar allra daga frá 1949 frá skeytastöðvum og frá 1961 á svonefndum veðurfarsstöðvum og frá sjálfvirkum stöðvum frá 1996. Einnig er dálkur um lægsta hámarkshita sem mælst hefur á landinu viðkomandi dag og ártal með en ekki stöðvarnafn. Samfelldar skrár eru ekki til fyrir 1949 en stökum hámarks-og lágmarksmælingum hefur verið bætt við úr Veðráttunni frá þeim tíma ef þær eru hærri eða lægri viðkomandi dag en kemur fram frá 1949. Það er bagalegt að ekki séu til samfelldar skrár frá eldri tímum, en þó mest fyrir fyrir kuldann því t.d. í janúar einum 1918 hafa líklega mörg dagskuldamet verið sett sem þó eru ekki aðgengileg. Í öllum þessum skrám á bloggsíðunni geta verið villur sem verða lagfærðar þegar þær finnast. 

Þá kemur fram hitinn á miðnætti og á hádegi yfir Keflavík í 850 hPa og 500 hPa hæðum (um 1400 m og um 5,5, km). Og einnig svokölluð þykkt milli  1000 hPa  og 500 hPa flatarins  í metrum yfir Keflavík og Egilsstöðum. Því  meiri sem hún er því betri skilyrði eru fyrir hlýindum en nokkuð misjafnt getur verið hvað það nýtist niður við jörð. Stundum vantar háloftamælingar frá Keflavík og Egilstöðum og er þá farið eftir almennum háloftakortum á netinu og er það skáletrað. Hæð frostmaarks yfir Keflavík kemur einnig fram.

Loks er samanlagur meðalhiti 10 stöðva,  Reykjavíkur, Stykkishólms, Bolungarvíkur, Blönduóss, Akureyrar, Raufarhafnar, Egilsstaða, Hafnar í Hornafirði, Kirkjubæjarklausturs og Stórhöfða í Vestmannaeyjum. 

Allt á þetta að vera auðskilið og tala sínu máli í fylgiskjalinu. Kannski verður að skrolla niður á réttan stað þegar skjalið er opnað  og svo er líka hægt að skrolla upp og til hægri. Endilega skrollið upp og niður og allt um kring! 

Í færsluflokkum hér til vinstri á síðunni er flokkur sem heitir Mánaðarvöktun veðurs. Þegar þangað er farið verður auðvelt að finna nýjustu bloggfærslu um það og síðan hverja af annari.  

Varla þarf svo að taka fram að þetta er einkaframtak veðuráhugamönnum til skemmtunar. Og þó tölurnar séu frá Veðurstofunni komnar er framsetning þeirra með hugsanlegum villum og öllu saman á mína ábyrgð og eftir mínum kenjum eins og kemur fram hér að framan.

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• akrv_2013_0_0.xls

Janúarhitamet í Reykjavík

Árið er varla byrjað þegar hitametin taka að falla. Í dag mældist hámarkshitinn í Reykjavík 10,7 stig sem er það mesta sem þar hefur mælst í janúar. Gamla metið var 10,6 stig frá þeim fimmta árið 2002. Hitinn var 9,5 stig á athugunartíma kl. 15 og 9,6 stig kl. 18.  Þetta eru mælingar á gamla góða kvikasilfursmælinum. Sjálfvirka stöðin fór í 10,1 stig en búveðurstöðin í 9,9 og Reykjavíkurflugvöllur í 10,4 stig. Kannski á hitinn enn eftir að stíga.

Hvergi annars staðar veit ég til að sett hafi verið hitamet á stöð sem lengi hefur athugað. Mestur hiti sem mældist á landinu var annars 13,4 stig á vegagerðarstöðinni Stafá, skammt vestan við Haganesvík, og á Hvanneyri 12,2. Á Torfum í Eyjafirði mældist hitinn 12,0 stig á kvikasilfrinu en 12,5 á sjálfvirku stöðinni.  

Á Brúarjökli í 845 metra hæð hefur hitinn farið í 8,7 stig í dag. Mjög hlýtt loft er yfir landinu. Þykktin er vel á við hásumardag. Skilyrði í háloftunum voru fyrir um 18-19 stiga hita í Reykjavík en á norðausturlandi um 24 stiga hita. En það er önnur saga hvort þeir möguleikar nýtist við jörð í raun og veru um hávetur og ekki er nú sólinni fyrir að fara.

En við megum vel við hitametið í höfuðstaðnum una.

Samt eru margir að býsnast yfir veðrinu þar á fasbók! Það er nú bara eitthvað að því fólki.  

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• akrv_2013_0.xls