Kristin gildi

Í Morgunblaðinu í gær er fjallað um bókina Örstutt frásögn af eyðingu Indíalanda eftir Bartolomé de Las Casas. Bókin lýsir grimmdarlegri útrýmingu Spánverja á 70 miljónum frumbyggja Ameríku.

Greinarhöfundur veltir fyrir sér ástæðunum fyrir grimmd Spánverja og spyr svo þessarar frómu spurningar: " Var jafnvel einhver rót þessarar grimmdar í kristninni ...?"

Má spyrja svona á þessum trúareldmóðstímum?

Eitt er víst. Kristnar þjóðir hafa ekki verið eftirbátar ókristinna þjóða í grimmd og miskunnarleysi, nema síður sé. Samt má ætla að þær hafi verið löðrandi í kristnum gildum.

Hverju breyta þá eiginlega þessi kristnu gildi?   

Lifi Tarantínó!

Nú eru þeir strax byrjaðir að sprengja út um allan bæ, ekki bara frá morgni til kvölds heldur líka klukkan þrjú og fjögur að nóttu. Eftir reynslu síðustu ára heldur þetta svo áfram vel fram yfir þrettánda. Það er engu líkara en bærinn sé í hershöndum.

Það er harðbannað að sprengja á næturnar en menn fara ekkert eftir því. Íslendingar eru líklega tillitslausasta þjóð á byggðu bóli. Og sú montnasta. Þeir stæra sig af því að hvergi í heiminum sé skotið eins miklu upp af flugeldum á nýjársnótt sem einmitt hér enda komi Tarantínó alltaf hingað til að detta í það með okkur. Það á að sprengja tveimur megatonnum meira en í fyrra. Nú á að sprengja allt í tætlur! 

Hvílík forsjálni með peninga. Allt fyrir tryllt sjónarspil!

Sagt er að þetta sé gert fyrir góðan málstað. En hver hugsar um málstaðinn. Menn vilja  bara sprengja, sprengja, sprengja! Hvað sem það kostar.

Nokkrir vísir menn eru farnir að benda á að þessi skotgleði um hver áramót sé komin út yfir öll takmörk. Alveg eins og mengunarmörkin eru komin upp úr öllu valdi klukkustundunum saman á nýjársnótt. Slysahættan eykst svo með ári hverju eftir því sem meiru er skotið. Það er tímaspursmál hve nær verður stórslys. Og óþrifin!

En allt verður undan að láta fyrir þessu allsherjar fíflastuði sem grípur þjóðina um hver áramót.  

Lifi Tarantínó!   

Niður með nöldurseggi!

   

Loksins, loksins!

Það er mikið að þvagleggsmálið sé komið í sæmilega raunhæfan farveg. Konan sem þvagleggurinn var neyddur upp í á Selfossi í mars síðastliðnum hefur nú kært lækninn og hjúkrunarfræðinginn sem stóðu að sýnatökunni fyrir Landlækni. Í fyrstu hafði hún kært lögregluna fyrir kynferðislegt ofbeldi fyrir ríkissaksóknara en hann vísaði kærunni frá.

Þegar málið var heitt benti ég á það á þessari bloggsíðu að betra hefði verið að kæra þann lækni sem ábyrgur var fyrir faglegri hlið sýnatökunnar fyrir Siðanefnd lækna og tel enn að það sé  hinn ákjósanlegasti kostur. En kæra til Landlæknis er líka skynsamleg. Hann segist aldrei hafa fengið mál af þessu tagi til sín.

Hér mun reyna mjög á mat á sjálfstæði læknis gagnvart yfirvöldum varðandi sjúklinga sína. Þó læknir sé bundin fyrirmælum yfirvalda eins og aðrir er hann líka bundinn siðferðilegum skyldum gagnvart sjúklingi sínum (jafnvel þó hann sé að vinna verk fyrir yfirvöld) sem eru í sjálfu sér sjálfstæðar gagnvart lögum og vilja yfirvalda. Staða læknis í einstöku tilviki getur samt orðið flókið siðferðilegt álitamál og einmitt þess vegna hefði verið ákjósanlegt að siðanefnd lækna tæki þetta mál til meðferðar. Landlæknir mun hins vegar væntanlega einnig líta til siðareglna lækna í umfjöllun sinni auk annars.

Þess vegna er málið nú í raunhæfari farvegi en sem kærumál fyrir kynferðislgt ofbeldi hjá ríkissaksóknara. 

  

Kærð fyrir þvagsýnatöku

Óðs manns æði

Ég hef sömu andstyggð á morðum eins og hver annar. Og ég get ómögulega séð að einhver manneskja sé meira virði en önnur. Við morðið á Benazir Bhutto má alveg muna eftir því að um það bil tuttugu aðrir létust í tilræðinu gegn henni og margir aðrir verða líklega örkumlamenn það sem þeir eiga eftir ólifað. Forseti Íslands hefur nú vottað fjölskyldu Bhutto samúð sína í yfirlýsingu en minnist ekki á aðra sem létu lífið, hvað þá að hann hafi fyrir því að votta ættingjum þeirra samúð sína. Það fólk skiptir engu máli í augum þjóðhöfðingjans.  Bara aðrir þjóðhöfðingjar, núverandi og fyrrverandi. 

Fyrir ekki löngu síðan dóu 150 manns í sprengingu sem sagt var að hafi verið ætluð Benazir Bhutto. Hvergi hefur komið fram að hún hafi harmað örlög þessa fólks einu orði. Hún  var fyrst og fremst valdasjúk kona sem var óvinsæl heima fyrir vegna spillingar og ráðríkis. Og ég tek undir orð Jóhönnu Kristjónsdóttur um það að heimkoma hennar var ekki heppileg enda hefur hún kostað mörg saklaus mannslíf. Hún var beinlínis óðs manns æði eins og nú hefur komið á daginn.

Svo er eins og enginn hafi dáið nema hún. Þessi höfðingjadýrkun i heiminum er beinlínis ógeðsleg.

Trúarjátning

Mali er mikill. Og ég er húsbóndi hans.

Ljósið, sem hvarf

Kerling ein kunni ekkert annað en faðirvor og las það á hverjum morgni og hverju kvöldi með mestu andakt. Sáu menn ljós yfir rúmi hennar, ávallt er hún las á kvöldin. Menn fóru að kenna henni ýmislegt annað andlegt, en upp frá þeirri stundu sáu menn aldrei ljósið.

Þjóðsögur Jóns Árnasonar, 4. bindi.   

Yfirborðslegt jólasnakk

Jú, jú, það fór eins og ég spáði að  það yrðu hvít jól í Reykjavík.  Nú eru að skapast vandræði víða um land á vegum vegna ófærðar og hálku. Í dag var hríðarbylur í borginni og ekki sérlega langt frá því veðri sem ég var að spá að yrði á jóladag!

Spá mín var ekki bara grís. Á langtíma veðurspám um miðjan desember mátti sjá að kaldur loftmassi úr vestri átti að koma yfir landið um jólin og þá má einmitt búast við svona veðri. Og ég var alltaf viss um að yrðu hvít jól.

Já, börnin mín! Þið megið alveg taka mark á honum Sigga sanasól þegar langtíma veðurspár  eru annars vegar. Hann sér oft furðu drjúgt fram í tímann! Flottasta spáin hans var þegar hann sat í bíl með vini sínum 2. júlí 1991 og varð að orði þegar hann leit til Esjunnar og sá óvenjuleg litbrigði hennar: Noh, nú fáum við þrettán stiga júlí! Og auðvitað fengum við þrettán stiga júlí sem síðan hefur ekki komið og aðeins sjaldan þar á undan. 

Maður á víst annars að vera hógvær á jólunum og ekki stæra sig af framsýni sinni og heldur ekki tala illa um aðra. En ég get bara ekki á mér setið en allt samt í jólagóðu:

Hvernig í ósköpunum stendur á því að margt fólk vill heldur fá þennan viðbjóðslega blauta snjó og þær samgöngutruflanir sem honum fylgja með tilheyrandi skaflahraukum og slabbi heldur en þá tandurhreinu og auðförnu jörð sem verið hefur víðast hvar á landinu allan þennan mánuð? Svo kólnar og snjórinn breytist í skítuga sterkju. Það er bara eitthvað að þessu fólki! Hins vegar er ég áhugamaður um veður og tek svo sem öllu veðri sem hverri annari guðsgjöf.

Annars hef ég haft það óvenju náðugt um jólin. Ég var hjá Helgu systir á aðfangadagskvöld ásamt dætrum hennar Sigurrósu og Evu. Þar var líka hún Perla sem er hvorki meira né minna en mamma hans Mala. 

Við átum og tókum upp jólagjafir. Ég kom með jólabúðinginn sem ég útbjó á Þorláksmessu og hefur fylgt fjölskyldunni frá því við systkinin munum eftir okkur. Mamma kenndi mér að búa hann til og er ég nú eina manneskjan á jörðunni sem kann að búa hann til. Búðingur þessi er svo góður að allir verða miklu betri menn sem borða hann alveg fram að næstu jólum. Þannig stuðla einstæðir hæfileikar mínir í búðingagerð að velferð mannkynsins. Aldrei þessu vant fékk ég flestar gjafirnar ef með eru taldar gjafirnar til monsjörs Mala sem ég tók upp fyrir hans loppu. Hann fékk sex gervilegar mýs og  kisunammi.

Eva ók mér heim og kom upp til að dást að honum Mala. Það gera allir enda er hann fallegasti og gáfaðasti köttur sem nú er uppi. Á eftir hlustaði ég á Jólasöguna hans  Heinrichs Schutz og það var hápunktur jólanna eins og alltaf. Þeir sem ekki þekkja þessa músik vita ekki hvað jól eru!

Í dag át ég það besta hangikjet sem mér hefur tekist að elda. Fyrir nokkrum árum tók ég upp þann sið að vera bara heima á jóladag í friði og mikilli spekt og afþakka öll utanaðkomandi jólaboð frá mínu slekti. Eftir matinn lá ég um stund á meltunni og malaði honum Mala til samlætis en hlustaði svo á alla Jólaóratóríu Bachs. Síðan las ég í Nútímastjörnufæði, bók sem ég fékk í jólagjöf frá Mala og við héldum áfram að mala saman. Það eru aldeilis víðátturnar í þessari bók, mörg miljón ljósár alveg. Ég hef haft áhuga fyrir stjörnunum síðan ég var unglingur. Hann er eldri en veðuráhuginn!

Ég stend í  nokkru stríði við monsjör Mala út af jólatrénu sem  hann uppástendur að sé leikfang honum til skemmtunar. En það leysist allt í góðu.

"Jólunum á eru allir vinir og við syngjum fagnaðarsöng."

  

Þæfingsfærð í borginni

Fallegustu jólalögin

Nú ætla ég að nefna þau jólalög sem mér finnst fallegust.

Uppáhaldsjólalögin mín eru tvö. Annað er Syngjum guði himnahjörð. Þetta er gamalt lag sem í þýskum löndum er þekkt undir upphafsorðunum Joseph, lieber Joseph mein. Lagið kom fram árið 1543 í söngbók eftir Johann Walther. Sálmurinn við lagið er eftir Sigurbjörn Einarsson biskup. Hinn upprunalega þýska texta hefur Heimir Pálsson þýtt á íslensku og kemur fyrir að hann er sunginn við lagið á samkomum. Dómkórinn  í Reykjavík hefur sungið lagið með þeim texta inn á geisladisk. Hitt uppáhaldsjólalagið mitt er Það aldin út er sprungið. Textinn er þýddur af Matthíasi Jochumssyni. Lagið er frá 16. öld og kom fram í Speyerer Gesangbuch í Köln 1599. Frægasta útsetningin á laginu er frá árinu 1609 eftir hinn mikla barokmeistara Michael Praetorius. Þetta er eitt mest dáða jólalag heimsins.  

Önnur jólalög sem mér finnst sérlega falleg: 

Hin fegursta rósin er fundin. Textinn er eftir Helga Hálfdánarson. Lagið var prentað í Wittenberg árið 1543.  Sjá himins opnast hlið, In dulci jubilo, er lag frá 14. öld og mér finnst líka gott. Það var prentað í Wittemberg 1533. Textinn er eftir Björn Halldórsson. Annað ágætt lag er Englakór frá himnahöll, Gloria in excelsis Deo er franskt eða flæmst jólalag. Textinn er eftir Jakob Jónsson. Og fagurt er jólalagið Kom þú, kom vor Immanuel er fornt andstef, latneskur sálmur og finnst í frönsku handriti frá 15. öld. Texti eftir Sigurbjörn Einarsson.    

Ó, helga nótt eftir franska tónskáldið Adolphe Adam glatar aldrei fegurð sinn. Það heitir á upprunalegu tungumáli Cantique de Noel og var ljóðið ort árið 1847 af Placide Clappeu borgarstjóra í Roquemaure. Þar í borg var lagið fyrst sungið við miðnæturjólamessu árið 1847. Textahöfundurinn var reyndar illa þokkaður af kirkjunarmönnum og kallaður trúleysingi. Hann var á móti þrælahaldi, óréttlæti og hvers kyns kúgun. Tónskáldið samdi lagið á fáeinum dögum. Adam var frægt tónskáld um sína daga og var einkum rómaður fyrir ballettmúsík sína og óperur. Ballett hans Giselle frá 1841 lifir enn góðu lífi. Lagið er ekki aðeins fyrsta jólalagið sem var útvarpað heldur fyrsta tónlist yfirleitt og var það svo snemma sem á aðfangadag 1906 frá Brant Rock í Massachusett í Bandaríkjunum.       

Af íslenskum jólalögum ber Nóttin var sú ágæt ein eftir Sigvalda Kaldalóns af fyrir fegurð og einfaldleika. Ljóðið eftir Einar Sigurðsson frá Heydölum er laginu fyllilega samboðið. Lagið var samið seint á ferli tónskáldsins og vakti ekki verulega athygli fyrr en það fór að heyrast í sjónvarpinu á messum á aðfangadagskvöld. Nýleg útsetning lagsins fyrir einsöngvara, kór og stóra glamursveit er algjör skandall.  Sigvaldi samdi líka afskaplega gott lag við Í Betlehem er barn oss fætt en það heyrist þó aldrei.

Annað gott íslenskt jólalag er Hin fyrstu jól eftir Ingibjörgu Þorbergs en einhvern veginn er það lag ekki hentugt til að syngja við hátíðlega guðþjónustu um jólin. Það er annars eðlis.

Auðvitað hefur maður alltaf taugar til þeirra jólalaga sem fylgt hafa manni frá því maður man eftir sér. Heims um ból er glettilega gott lag. Það var samið árið 1818 af Franz Gruber sem var organisti í þorpinu Oberdorf í vestanverðu Austurríki, skammt frá Salzburg, við ljóð vinar hans, Jósef Mohr, kennara í þorpinu og að hans beiðni. Upphafsorð textans er Heilge Nacht. Einu sinni kom ég í húsið  þar sem lagið var samið og átti lagið lengi í upprunalegri gerð á nótum en hef því miður týnt því. Það var samið sem tvísöngur með kór við undirleik gítars og er upprunalega laglínan nokkuð frábrugðin þeirri sem nú er þekkt. Þar voru krúsidúllur sem spilla laginu og menn hafa sniðið af. Lagið var sungið á jólunum 1818 í þorpskirkjunni og sungu höfundarnir sjálfir dúettinn. Lagið varð fyrst þekkt í Týról og öðlaðist brátt heimsfrægð sem "jólalag frá Týról". Árið 1854 var Gruber lýstur löglegur höfundur lagsins. Í kristnum löndum er þetta líklega þekktast allra laga. Gruber samdi eitthvað meira af kirkjulegri tónlist en hún er öll steingleymd. En með Heims um ból hitti hann nánast á óskastund.

Í Betlehem er barn oss fætt er þýskt vísnalag frá um 1600. Það er sungið hér á landi í útsetningu danska tónskáldsins Berggren frá 1849. Ljóðð er eftir Valdimar Briem. 

Í dag er glatt í döprum hjörtum er upprunalega þrísöngur úr Töfraflautinni eftir Mozart frá 1791 og er sungið af þremur drengjaröddum. Texti lagsins í óperunni tengist ekkert jólunum. Ekki veit ég hvernig á því stendur að þetta lag varð jólalag á Íslandi en textinn er eftir Valdimar Briem.

Af hinum vinsælu útlendu jólalögum í léttari kantinum finnst mér mest gaman af  tveimur lögum. The Twelve Days of Christmas er ekki yngra en frá 16. öld og var þá þekkt víða í Evrópu, jafnvel á Norðurlöndum. Snemma á tuttugustu öld útsetti Frederic Austin þá gerð lagsins sem mest er sungin.

Bæði lagið og ljóðið The Little Drummer Boy er samið af Katherine K. Davis árið 1941 en sagt er að það sé byggt á tékknesku þjóðlagi. Lagið er þekktast í útsetningu Harry Simone sem gerði lagið allt í einu heimsfrægt um jólin 1958. Ég man vel eftir því. 

Menn sjá að hér vantar öll þessi amerísku jóladægurlög. Á þau hlusta ég ekki. Fyrir mér eru jólin hátíð en ekki glingur. Mér finnst fátt sýna betur það innihaldsleysi sem jólin eru að verða að hafa glymjandi í eyrum sér síbylju af jólamúsik í tvo mánuði fyrir jól og fram á þrettánda.

Þetta var nú um litlu jólalögin. En besta og dýpsta jólalagið, alveg sér á parti, er hins vegar Jólasagan hans Heinrichs Schütz, óratóría um fæðingu frelsarans. Hún er hjartahreinasta og heilagasta jólamúsik sem enn hefur verið samin og er hún þó orðin fjögur hundruð ára gömul. 

 

 

Óska jólaveðrið er núna

Á hádegi var næstum því logn í Reykjavík, léttskýjað og fjögra stiga hiti. Þessu líkt er veðrið um allt land en sums staðar allt upp í 9 stiga hiti. Í gær var líka hið besta veður í borginni, þurrt og 9 stiga hiti og vindur ekki til neinna vandræða. 

Nú ættu þeir að nöldra svolítið meira yfir veðrinu sem hafa haft allt á hornum sér undanfarið vegna veðurlagsins. Þeir tala um að sífellt sé "rok og rigning" en gleyma alltaf góðu dögunum sem hafa verið inni á milli. Og nú verður besta veður fram að Þorláksmessu en þá mun það spillast og líklegt er að verði hvít jól víða. Reyndar er þá að rætast spáin um jólaveðrið sem ég setti hér fram um daginn að vísu með nokkrum ýkjum. En nú fá menn víst það sem þeir vilja: Snjó og ófærð, kulda og vetrarveður.

Hvít jól.

Þá vil ég nú heldur hafa jólaveðrið nákvæmlega eins og það er núna. Sól og blíðu! 

Það væri óska jólaveðrið.

Metúrkoma í Stykkishólmi

Í morgun mældist sólarhringsúrkoman í Stykkishólmi 55,6 mm og er það mesta sólarhringsúrkoma sem þar hefur mælst í desember allt frá árinu 1856. Gamla metið var 45,7 mm 10. desember 1935. Meiri sólarhringsúrkoma hefur þó nokkrum sinnum mælst í Stykkishólmi í öðrum mánuðum.

Á Mjólkárvirkjun á Vestfjörðum kom einnig met fyrir desember,  73,8 mm, gamla metið var 53,9 mm frá þeim 29. 1989. Mælingar frá 1960.