Ef Halldór Laxness hefði farist 1926

Í Ævisögu Halldórs Laxness eftir Halldór Guðmundsson segir frá því að í desember 1926 hafi Halldór átt pantað far frá Akureyri suður með norska skipinu Balholm en missti af skipinu af einhverjum ástæðum en það fórst í ferðinni fyrir vestan land með allri áhöfn.

Íslensk menningarsaga hefði orðið öðru vísi og stórum fátækari hefði Halldór Laxness farist með skipinu. Hann var þá nýbúinn að skrifa Vefarann mikla frá Kasmír en bókin var enn ekki komin út.

Líklegt er að Gunnar Gunnarsson hefði verið talið helsta skáld þjóðarinnar ef Halldór hefði verið úr leik og skrifaði hann þó á erlendu máli sem hefði verið vandræðalegt. Þórbergur hefði aldrei verið talinn helsta skáldið af því að hann lagði stund á svo óhefðbundnar bókmenntagreinar.

Það má öruggt teljast að Íslendingar hefðu ekki enn eignast neitt nóbelsskáld.

Þegar Halldór er tekinn úr bókmenntum 20. aldar er augljóst að engin stórskáld á heimsmælikvarða voru önnur á þeim tíma.

Sjálfvitund okkar sem þjóðar væri bara allt öðru vísi ef Halldór Laxness hefði ekki misst af skipinu í desember 1926.

Það er stutt milli lífs og dauða og örlög manna og þjóða eru oft tilviljunum háð.  

Í ársyfirliti Veðráttunnar 1926 segir svo um vestanóveður sem gekk yfir landið 7. desember 1926: "Sjógangur var mikill þennan dag og stórflóð á Suðvestur -og Vesturl. ... Í þessu veðri fórst norska gufuskipið Balholm með 23 mönnum útifyrir Mýrum, fór frá Akureyri þ. 2., ætlaði til Hafnarfjarðar."

Fyrir neðan má sjá þrýstikort frá hádegi 7. desember 1926. Lægð undir 975 hPa er á norðvestur Grænlandshafi og hæð suður í höfum og veldur þetta  mikilli suðvestan- eða vestanátt.

 

Friðbjörg og Gudda graða

Mér hnykkti við þegar ég las lýsingu Halldórs Guðmundssonar í bókinni Halldór Laxness á bæjarbragnum í Reykjavík um aldamótin 1900. Íbúarnir hafi verið sex þúsund en aðeins tveir lögregluþjónar. Allt hafi verið í hershöndum ef erlend skip með fjölmenni lágu í höfn og síðan segir bókarhöfundur og það var setningin sem mér brá í brún yfir enda kemur hún nánast eins og skrattinn úr sauðarleggnum:

" Lögreglumennirnir hafa hugsanlega þurft að takast á við skækjurnar tvær, þær Friðbjörgu og Guddu gröðu, sem Þórbergur Þórðarson og Stefán frá Hvítadal segja að hafi verið við störf í bænum árið 1906." (Bls. 15).

Frá þessum konum segir Þórbergur í smábókinni Í Unuhúsi sem hann hefur eftir Stefáni en konur þessar voru viðloðandi húsið. Þar segir fullum fetum að þær hafi verið "opinberar skækjur" sem er auðvitað mjög ónákvæmt orðalag. Hvað felst í slíkri staðhæfingu? Sumar frásagnirnar af Friðbjörgu eru næsta krassandi í meðförum skáldsnillinganna Þórbergs og Stefáns. Þar er til dæmis sagt frá Jóakim sem var með lekanda og læknir bannaði öll afskipti af kvenfólki en svaf þó hjá Friðbjörgu í Unuhúsi á hverri nóttu. Ekki virðist það hafa kallað á nein viðbrögð frá gestgjafa né gestum gagnvart heilbrigðisyfirvöldum og lá þó lagaskylda við. Þar er líka sagt frá Hermanni nokkrum Rúti sem hafði króað Friðbjörgu af úti í horni, hélt pilsum hennar uppi undir höndum og þæfði hana upp við annan gluggakarminn. Hún æpti og kallaði á hjálp. Þegar menn komu að sleppti nauðgarinn stúlkunni og sagði". Helvítis mellan vill ekki lofa mér það". Og Þórbergur bætir um betur með  ritsnilld sinni: "Rölti Friðbjörg síðan niður." Stefán segir um Friðbjörgu að hún hafi verið vínhneigð og orðið fyrir ástaróláni "enda var hún döpur í bragði og leið auðsjáanlega illa. " Hún komst eitthvað í kast við lögin fyrir hnupl. 

Una sagði um þær stallsystur Friðbjörgu og Guddu að "þær höguðu sér líkast veslings hundunum og svona manneskjum væri ekki viðbjargandi." En ekkert er haft eftir Unu um þá karlmenn sem notfærðu sér lánleysi þessara kvenna sem líklega voru niðurbrotnar manneskjur og önnur að minnsta kosti alkóhólisti, en meðal ríðaranna hafa ef til vill verið einhverjir af þeim andansmönnum sem stunduðu Unuhús og með fullri vissu, samkvæmt frásögn bókarinnar, einn guðfræðingur sem átti kannski eftir að verða þekktur prestur og mikill kennimann. 

Friðbjörg fór einn dag alfarinn úr Unuhúsi og fara ekki af henni meiri sögur.

En ég hef verið að hugsa um þessar konur sem dúkka svona óvænt upp í ævisögu nóbelsskáldsins. Þær voru raunverulega manneskjur en ekki bara nöfn í bókum.   

Hver var uppruni þeirra? Voru þær dætur betri borgara? Eða ólust þær upp í örbirgð? Hver varð þeirra ævisaga? Meiri fengur fyndist mér reyndar í henni en ævisögu nóbelsskáldsins. Hvernig var menntunarstig þeirra? Hvernig var gáfnafarið og geðfarið? Getur verið að þær hafi átt við þroskafrávik eða geðræn vandkvæði að stríða eins og sagt er nú á dögum? 

Var einhver sem elskaði þessar konur? Urðu þær svo mikið sem einn dag virðingar aðnjótandi frá samborgurum sínum? Skipti guð sér nokkuð af þeim?

Var Gudda graða nokkuð graðari en þeir andans jöfrar, skáld og kennimenn, sem notfærðu sér hana?  

Hvenær dóu þessar konur? Hvar eru þær grafnar?

Skyldi þeim nokkru sinni hafa órað fyrir þeim meinlegu örlögum að nöfn þeirra ættu eftir að verða ódauðleg með því að tengjast nokkrum helstu ritsnillingum þjóðarinnar á afar lítilsvirðandi hátt!  

Þetta voru nokkrar af þeim hugsunum sem fóru í gegnum huga minn þegar ég las þessa einkennilegu athugasemd í Ævisögu Halldórs Laxness eftir Halldór Guðmundsson.

 

   

Horfnir frægðarmenn

Í minningargrein um Elías Mar segir Bragi Kristjónsson fullum fetum að neikvæð gagnrýni um Sóleyjarsögu hafi valdið því að hann skrifaði ekki fleiri skáldsögur. Árni Bergmann tekur í sama streng.

Enginn efast um rithöfundahæfileika Elíasar Mar og mikil er ábyrgð ritdómara að geta með óvæginni gagnrýni gert bókmenntasögu þjóðarinnar stórum fátækari. Hversu algengt skyldi það annars hafa verið og er kannski enn? 

Það er eflaust bagalegt að vera svona hörundssár eins og Elías auk þess sem svona viðbrögð virðast bera vott um ónógt sjálfstraust en þetta tvennt fylgist reyndar oft að. En viðkvæmni af þessu tagi fylgir stundum líka mikill næmleiki fyrir öðrum. Ég held að svona næmi fylgi oft góðu fólki.

Meðan ég skrifaði sem mest í Þjóðviljann fyrir ævalöngu, bæði greinar og  tónlistargagnrýni, hafði ég töluvert af Elíasi Mar að segja en hann var prófarkalesari á blaðinu. Ég hitti hann einnig í rithöfundapartýum sem ég sótti stundum á þessum árum þó nú forðist ég slíkt sem heitan eldinn og eitthvað kom ég heim til hans. Í þessum veislum, eins og öllum öðrum, röðuðust alltaf saman ákveðnir hópar. Ég var ávallt í litlum hópi þar sem Elías Mar var þungamiðjan. Og ég fann ætíð frá honum mikla  velvild í minn garð. Ég held að hann hafi botnað eitthvað í mér í raun og veru. Fyrir nú utan hvað hann var andskoti skemmtilegur.

Nú þegar ég hugsa til baka finn ég að Elías Mar er reyndar eini eldri rithöfundurinn sem ég get beinlínis minnst með persónulegri hlýju og þakklæti.

Menn eins og hann eru hættir að vera til.

Í minningargreinunum um Elías er víða vikið að Þórði Sigtryggssyni organista. Sumir segja að hann sé að einhverju leyti fyrirmyndin að organistanum í Atómsstöðinni þó Erlendur í Unuhúsi sé líka þar til nefndur. Þórður er alltaf umvafinn miklum dýrðarljóma þegar á hann er minnst á prenti nú á dögum. Hann skrifaði reyndar minningar sínar og  í einni af minningargreinunum um Elías er sagt að þær séu of mergjaðar til að koma fyrir almenningssjónir. Þessar minningar hef ég lesið í vélrituðu handriti. Mér finnst að eigi endilega að gefa þær út og draga ekkert undan.

Þá þarf ekki lengur að sveipa Þórð neinum dýrðarljóma þjóðsagnanna. Saga hans mun sjálf tala sínu máli.  

Truntusól er ekki skáldsaga

Orðið Truntusól hefur tvívegis verið nefnt af þeim sem hafa gert athugasemdir við bloggið mitt síðustu daga. Þetta er nafn á bók sem ég skrifaði þegar ég var tuttugu og fjögra ára gamall. Á tiltilblaði bókarinnar segir að hún sé skáldaga.

En nú get ég upplýst að svo er ekki þó tveir kaflar í bókinni séu hreinn tilbúningur og slatti hér og þar í henni til viðbótar. Bókin segir frá vist á geðdeild og var útgefandinn, Ragnar í Smára, svo hræddur vegna yfirlæknis deildarinnar, Karls Strand,  og fleira starfsfólks að hann krafðist þess að bókin væri kölluð skáldsaga. Einnig varð ég að fella út ýmislegt gys sem ég gerði að  starfsfólkinu og breyta öllum nöfnum á því. Mér var þetta þvert um geð en varð að láta undan því annars hefði bókin aldrei komið út. Reyndar var mér sagt af manni er starfaði á viðkomandi deild að yfirlæknirinn hafi reynt að koma í veg fyrir útgáfu bókarinnar. Bókin vakti heilmikla athgyli og var upseld fyrir jól svo ég vona að farið hafi ærlega um hann.

Fyrir skömmu var mér bent á ritið "Tengt við tímann, tíu sneiðmyndir frá aldalokum" sem Bjartur og ReykjavíkurAkademían gáfu út árið 2000. Og skrifar þar ekki Hermann Stefánsson bókmenntafræðingur ritgerðina "Geðsmunir" og er þar talsvert fjallað um Truntusól. Hann segir m.a. um bókina: ...„verkið hefur öll verksummerki skáldskapar og lesandinn er látinn koma að því eins og sáldsögu..."

Eins og áður segir er þetta samt ekki skáldsaga. Hermann segir líka um bókina: "Í huga íslenskra lesenda hefur hún yfir sér áru sjálfsævisögulegs ákæruskjals." Og nokkru síðar segir hann: "Truntusól er ekki ákæruskjal. Í verkinu er að finna næstum því einstakt daður við fjölmargar bókmenntagreinar: skáldsögu, stjórnmálarit, dagbókarbrot, tónlistarrýni, heimspekirit, samræðulist, trúarbragðarit, ævisögur, þjóðlegan fróðleik, blaðagreinar, mannlýsingar; þar ægir saman ólíkustu stíltilraunum, rómantískum stemmningum í bland við grimma sjálfsskoðun, ákærum í bland við íhugular mannlýsingar."

Það er ekki að spyrja að því að bókmenntafræðingar lesa margt og margt í bókum sem ekki er þar að finna. Hermann man ekki þá tíma þegar bókin kom út. Ég hef nú bara aldrei heyrt að litið hafi verið á hana sem ákæruskjal. Ég held að það hafi ekki hvarflað að neinum. Sannarlega var slíkt ekki mín ætlun. Það er hins vegar þjóðfélagsgagnrýni í bókinni eins og þá var tíska. Ég held að allir hafi séð að bókin er fyrst og fremst sjálfslýsing höfundar eins og hann upplifði sig þá. Nú er hann allur annar maður! 

Ég hef oft verið spurður að því fram á þennan dag af hverju ég hafi ekki skrifað fleiri bækur og hvort ég ætli nú ekki að fara að skrifa bók. Síðustu árin hef ég svarað því til að ég sé einmitt búinn að skrifa nýja bók. Þá hjarnar spyrjandinn allur við og spyr með gleiðu brosi á vör:

"Skáldsögu?"

"Nei, bók um tónlist."

Og þá stirnar ánægjuglott spyrjandans í vonbrigðargrettu.

Hvað er eiginlega svona merkilegt við skáldsögur? Að menn missi andlitið þegar þær eru ekki skrifaðar heldur annars konar bækur.

Það liggur við að ég sjái eftir því að hafa skrifað Truntusól. Ég var örugglega fyrsti Íslendingurinn sem talaði frjálslega um geðraskanir. En það var ekki til neins.

Nú þrjátíu árum síðar finnst mér fordómar gegn þeim vera meiri en þeir voru þá.

Sársauki annarra

Það er upplagt að nota afgangsaurana frá jólamánuðinum í það að kaupa bækur. Það gerði ég í gær. Bækurnar eru þessar:

Sál og mál eftir Þorstein Gylfason. Ég hef það að keppikefli að kaupa allar íslenskar bækur sem fjalla um heimspekileg efni. Þorsteinn skrifar mjög skemmtilega þó ég átti mig ekki almennilega á því hversu mikill heimspekingur hann er. Einu sinni sinnaðist mér illilega við Þorstein. Hann var með viðkvæmustu mönnum svo þetta var nú annað en gaman. Og ég er sjálfur með fáránlega viðkvæmustu mönnum. Með tímanum jafnaði þetta sig enda er ég langt frá því að vera langrækinn. Vel á minst: Einu sinni þegar ég var heima hjá Þorsteini sagði hann mér dálítið sem ég hef hvergi rekist á opinberlega. Hann sagðist hafa það eftir afa sínum, Vilmundi Jónssyni landlækni, að Þórbergur hafi á sínum yngri árum verið maníódepressívur. Hann hafi verið haldinn geðhvörfum eins og það er nú kallað. Ég var reyndar vantrúaður á þetta en gaman verður að sjá hvort farið verður út í þetta efni í væntanlegri ævisögu Þórbergs eftir Pétur Gunnarsson.

Hversdagsheimspeki eftir Róbert Jack. Þessi bók fjallar, eins og nafnið bendir til, um heimspeki hversdagsins, daglegs lifs, listina að lifa eftir hugmyndum sínum.  

How the World will Change with Global Warming. Bók Trausta Valssonar um breytingarnar sem hann telur að hlýnun vegna gróðurhúsaáhrifa muni valda á heiminum. Bókin er prýdd fjölda mynda og uppdrátta. Hún er eina bókin sem komið hefur út eftir Íslending um gróðurhúsaáhrifin. Ég skil hins vegar ekki hvers vegna hún kemur ekki út á íslensku. Það er orðið brýnt að komi út bók á okkar máli þar sem gerð er öfgalaus og fræðileg grein fyrir gróðurhúsaáhrifunum. Sú bók ætti að vera eftir veðurfræðing en ekki annars konar fræðing. Skora ég hér með á íslenska veðurfræðinga að skrifa svona  bók eða heita liðleskjur ella.  

Síðasta setning Fermats. Í fljótu bragði sýnist mér þessi bók alveg æðisleg. Hún fjallar um aðdraganda þess að hin svonefnda „síðasta setning Fermats", var sönnuð en það gerðist fyrir fáum árum og hafði lausnin verið umhusunarefni stærðfræðinga í nokkrar aldir. Margt gott og göfugt virðist mér vera í þessari bók, æði langt frá dægurþræsi og dellumakaríi fjölmiðlanna.

Ég var næstum þvi búinn að kaupa Um sársauka annarra eftir Susan Sonntag. En hvað varðar mig um sársauka annara? Ekki baun í bala. Ef ég þekki sjálfan mig rétt kaupi ég þó áreiðanlega bókina næstu daga vegna aðdáunnar minnar á Súsönnu. En mig varðar samt ekkert um sársauka annarra!  

Ég stóðst svo ekki mátið að kaupa líka A History of Cannibalism. Bókin fjallar um mannát frá ýmsum hliðum, í fortíðinni meðal þjóðflokka, í hungursneyðum á ýmsum tímum, í þrengingum ferðalanga er urðu matarlausir og - síðast en ekki síst - er sagt frá vægast sagt afbrigðilegum  raðmorðingjum síðustu aldir sem átu fórnarlömb sín með bestu lyst. Enginn var óhugnanlegri en karlskrattinn Albert Fish, elsti maður sem tekinn hefur verið af lífi í rafmagnsstólnum í Bandaríkjunum, en hann hefur jafnvel verið talin brenglaðasti perri sem sögur fara af. Hann hlakkaði mjög til að að verða steiktur í rafmagnsstólnum sem væri „the supreme thrill, the only one I have not tried.

Hvers  vegna er blíðmenni eins og ég að kaupa svona bók? Líklega af sömu ástæðu og okkur finnst svo gaman að horfa á bíómyndirnar um Hannibal the Cannibal. Við iðum í skinninu yfir ógeðslegum hryllingi. Hann kitlar einhvern fjandann lengst inni í myrkviðum sálarinnar. Og mannætubókin fjallar auðvitað einnig um mannát í bókmenntum og kvikmyndum.               

Konan sem afgreiddi mig með bækurnar var ansi hreint sæt. Ég gæti alveg þegið hana í eftirrétt.  

 

Gunnar og Þórbergur

Á jóladag var þáttur  í Ríkisútvarpinu um Gunnar Gunnarsson í umsjá Eiríks Guðmundssonar. Birt voru gömul samtöl við skáldið og nokkrir menn sögðu frá kynnum sínum af  Gunnari og verkum hans. Sigurjón Björnsson fyrrverandi prófessor, sem skrifaði um Gunnar bókina Leiðin til skáldskapar, sagði að Gunnar væri djúpur höfundur sem gæfi lesandanum mikið ef hann gætti þess að fyllast ekki þunglyndi.

Þetta eru orð að sönnu. Ég var 18 ára þegar ég las ritverk Gunnars í heild. Og ég varð alveg heillaður. Fyrir utan Fjallkirkjuna var ég sérstaklega hrifinn af bókunum Vargur í Véum, Strönd lífsins og Sælir eru einfaldir. Síðast talda bókin er eitt mesta meiststaraverkið í íslenskum bókmenntum og nokkra áratugi á undan sínum tíma. Hún fjallar í rauninni um það hvernig hægt er að lifa af í guðlausum og ráðvilltum heimi þar sem öll gildi eru hrunin, stef sem varð sterkt í bókmenntum heimsins eftir síðari heimstyrjöld. Vikivaki er líka nútímalegt verk og frumlegt með afbrigðum. En Gunnar er óneitanlega "tyrfinn" og "þungur" oft og tíðum.

Bók Halldórs Guðmundssonar, Skáldalíf, um Gunnar og Þórberg er unaðslegur lestur. Honum tekst blátt áfram að gera bókina spennandi.  Hvað gerist næst í lífi þessara ólíku manna? Og hann ber svo fallega virðingu fyrir listinni og gerir sér svo góða grein fyrir því að þeir sem skapa miklar bókmenntir eru margbrotnir menn og ekki allir þar sem þeir eru séðir.

Því verður ekki á móti mælt að Gunnar Gunnarsson er nú ekki mikið lesinn hér á landi, hvað þá í Danmörku þar sem hann var áður stórstjarna. Greining Halldórs, sem hvergi er þó skipulögð en kemur fram svona hér og hvar, held ég að fari langt með að skýra hvers vegna þetta er svo. Hann segir eitthvað á þá leið að Gunnar hafi í rauninni verið nítjándu aldar maður (fyrir utan, tel ég, svokallaðar stríðsárabækurnar sem að ofan voru taldar) og hugarheimur hans hafi verið orðinn hálf framandi mönnum þegar milli stríða, hvað þá eftir hamfarir seinni styrjaldarinnar, auk þess voru sumar fyrri bækur hans hálfgerðar afþreyingarbækur, hann skorti mjög  stílsnilld, málsgreinar í textanum eru þungar og flóknar og hann býr  ekki yfir þeirri fyndni sem nútímmamenn geta hreinlega ekki án verið í brjáluðum heimi. Þetta er sem sagt skoðun Halldórs. 

Það vantar eiginlega einhvern demón í Gunnar til að hann hrífi okkur nú. Það eru örlög bóka, líka góðra  bóka, að þokast inn í myrkrið, verða söguleg gögn fremur en uppspretta lifandi gleði og ánægju nema fyrir sérstaklega bókhneigt fólk.

Það segir sína sögu um það hve listrænn áhugi fyrir Gunnari er nú orðinn lítill að það var orðrómur um það hvort til hafi staðið að veita honum nóbelsverðlaunin sem gerði hann allt í einu að umtalsefni meðal þjóðarinnar. Það var ekki að menn uppgötvuðu einhverja nýja vídd í bókum hans, eitthvað sem okkur hafði yfirsést en skiljum nú að hafi eitthvað mikið að færa okkar, nei, það var bara þessi Nóbelsverðlaun. Og allir vita það núna að þó Gunnar hafi verið mikill höfundur  var Halldór Laxness bara miklu meiri höfundur.   

Samt getur verið að tími Gunnars komi aftur til vinsælda. Það sem gerir bestu bækur hans merkilegar er heiðarleg glíma hans við hvað það er að vera manneskja í heiminum og mikið innsæi í samspil manns og náttúru, nokkuð sem nú á dögum er ekki svo lítið umhusunarefni. Kannski mun tími Gunnars aftur koma fyrir þetta. En "ólæsileiki" bóka hans vinnur samt gegn honum.     

Það hjálpar hins vegar Þórbergi, fyrir utan það að hann er náttúrlega Þórbergur, skemmtilegri en allir aðrir,  að hann er að koma fram í nýju ljósi sem maður er átti eiginlega tvöfalt líf, annars vegar var hann meistarinn sem breytti íslenskum bókmenntum hins vegar ríðarinn mikli sem skildi eftir sig slóða, að því er virðist, af lausaleikskrógum úr um öll nes og eyjar.

Það er sannarlega margt sem rannsaka þarf  um líf og list Þórbergs. Halldór drepur á ýmislegt og vekur mikla forvitni. Vonandi verður þess ekki langt að bíða að þjóðin fari að átta sig almennilega á þessum undarlega manni, þessum mesta stílsnillingi íslenskra bókmennta fyrr og síðar.

Tvö síðustu bindi Íslensku bókmenntasögunnar hef ég líka verið að lesa. Menn hafa verið að krítisera þessar bækur fyrir það að fjalla ekki nógu mikið um bókmenntakenningar á tuttugustu öld. Það er eflaust áhugavert viðfangsefni. En bókmenntasagan er auðvitað ætluð fyrir venjulegt bókhneigt fólk en ekki fræðimenn og þó um hana megi deila og eigi að deila held ég að hún bregði upp nokkuð samfelldri mynd af því sem bókagrúskarar vilja vita um nýliðna öld,  helstu höfunda og verk þeirra. Kaflinn um leikbókmenntir er t.d. líklega eitthvert lengsta og umfangsmesta lesmál um það efni sem menn hafa séð. Það mætti nú alveg hrósa þessu mikla verki meira en gert hefur verið.

Eina bók enn hef ég lesið um jólin. Það er Stelpan frá Stokkseyri, saga Margrétar Frímansdóttur eftir Þórunni Hrefnu Sigurjónsdóttur. Bókin er læsileg og skemmtileg en sá pólitíski heimur sem Margrét lýsir er mér framandi og ekki sérlega geðfelldur. Bók þessa á ég reyndar áritaða frá sjálfum höfundinum með "sumri og sanasól". Þess vegna á ég bókina og hún er á heiðursstað í bókahillunni.

Sú var tíðin að ég var óskaplega pólitískur og var vinstrisinnaðri en andskotinn og allir hans árar. En það er nú liðin tíð. Pólitík fæst um ytri völd og áhrif. Nú hef ég bara huga á því að ná smávegis valdi yfir sjálfum mér. Ég á því láni að fagna að líf mitt hefur orðið betra með ári hverju þó ekki hafi blásið byrlega fyrsta aldarfjórðunginn.

Með sama áframhaldi verð ég örugglega kominn í banastuð þegar ég ligg banaleguna.     

Eftirmáli: Hysterískir aðdáendur mínir, sem hafa fjölgað sér alveg stjórnlaust um jólin, virðast sumir taka grafalvarlega stjörnugjöf mína upp á 50 hneykslunarstjörnur fyrir eina bíómynd í bloggfærslunni um kvikmyndir. En þetta var nú bara heiðarlegt djók. Viðkomandi mynd er alveg frábær. Vinkona mín ein, stór og stælt og borubrött mjög, sveik mig reyndar um að sjá myndina með mér. Og ég segi nú bara: Gvöði sé lof! Ég hefði ekki orðið eldri ef ég hefði séð þessa 50 hneyklsunarstjörnu mynd með henni! En hún ætti samt alls ekki að missa af myndinni þó Siggi sanasól sé búinn að sjá hana! 

 

Einum of banalt

Það yrði alger martröð ef Draumalandið fengi íslensku bókmentaverðlaunin í flokki fræðirita. Með fullri virðingu fyrir þessari vinsælu en samt nokkuð umdeildu bók verður samt að gera þá kröfu til svona verðlauna að raunverulegt fræðilegt gildi bókanna ráði úrslitum, en ekki hvað þær hafa orðið mönnum notadrjúgar í þjóðfélagslegri umræðu sem er bara sjálfstæður kapituli út af fyrir sig. 

Ef ég mætti ráða fengi bókin um íslensku hellana verðlaunin. Hún er alvöru stórvirki um málefni sem lítt hefur verið skrifað um. Brautryðjenda-og undirstöðuverk af besta tagi. En fólk myndi líklega fá algjört tilfelli ef bókin fengi verðlaunin. Hún er ekki um nógu vinsælt efni. Þess vegna finnst mér næstum því óhugsandi að útlutunarnefndin þori að láta hana fá hnossið. Bækur um náttúrufræði virðast líka alltaf falla í skuggann fyrir öllu þessu hugvísindajukki. Kannski væri best að stofna sérverðlaun um slíkar bækur svo þær eigi sjens yfirleitt eða hætta bara þessu verðlaunafargi. Ætli það verði ekki fremur Halldór með sína fínu bók um Þórberg og Gunnar sem fær verðlaunin núna eða þá Þórunn með bókina um höfund þjóðsöngsins. Og það væri vel hægt að sætta sig við að þessi ágætu rit fengu verðlaunin og reyndar líka Óvinir ríkisins. 

En ég trúi því ekki fyrr en á reynir að Draumalandið fái þau.

Það væri bókstaflega einum of banalt ef við viljum taka þessi verðlaun fyrir fræðibækur alvarlega en ekki sem vinsældalista.   

 

Bókakaffi í Eymundsson

Í dag brölti ég í bæinn eftir miklar innisetur, veikindi og vesaldóm í hálfan mánuð. Ég kom í Eymundsson þar sem verið var að opna bókakaffi eitt herlegt. Það er fjandi flott. Þarna eru einnig miklar útisvalir þar sem alltaf  mun verða sól og blíða í sumar. Reyndar er útsýnið á svölunum fremur subbulegt. Bara bakhliðar Hótel Borgar og einhverra verslanna. En skjólið er líklega ekkert smáræði.   

Engan sá ég með viti í bókabúðinni eða kaffisjoppunni nema Svanborgu sem einu sinni var afgreiðslupía á loftinu og afgreiddi útlendu bækurrnar þannig að manni fannst þær skipta óvenjulega miklu máli.

Ég er að ljúka við að lesa 4. bindi íslensku bókmenntasögunnar nýju. Þar ber Dagný Kristjánsdóttir af fyrir skýran og skemmtilegan stíl og feminíska ósvífni. Lýsingar hennar á efnisþræðinum í bókum Elínborgar Lárusdóttur og Guðrúnar frá Lundi eru yndislega tvíræðar og virka eiginlega sem háð um hin gömlu kvenlegu gildi sem nú eru horfin. En það er skrambi vel af sér vikið af Guðrúnu frá Lundi, þessarar ómenntuðu bóndakonu sem fór að skrifa metsölubækur í ellinni og var fyrirlitin fyrir sínar “kerlingarbækur” af allri bókmenntaelítunni, að  fá um sig langt mál og undurfurðulegt eins og hver annar stórhöfundur í þessari bókmenntasögu sem er svona eins og opinbert vottorð sjálfrar bókmenntastofnunarinnar um það sem á að hafa skipt máli í bókmenntum 20. aldarinnar.

Ég hugsa annars að þetta verði síðasta bókmenntasagan. Gróðurhúsáhrifin munu áreiðanlega grilla siðmenninguna á þessari öld. 

Bókmenntavetur

Ég hef ekkert fylgst með nýjustu bókunum í ein tíu ár, aðeins lesið eina og eina bók. Áður fyrr fylgdist ég vel með. En siðustu árin hef ég aðallega lesið fræðibækur, sem sagt bækur sem eitthvert vit er í.

 En nú í vetur ætla ég að leyfa mér þá léttúð að lesa aftur svokallaðar fagurbókmenntir. Ég hef einfaldlega gert lista yfir höfunda sem  ég ætla að lesa og honum er raðað í aldursröð skáldanna. Fyrst klára ég það sem ég á eftir að lesa eftir þá gömlu. Ég hef þegar afgreitt ævisögur Thors, Guðbergs og Matthíasar Johannesens. Skáldævisaga Matthíasar heitir Hann nærist á góðum minningum. Og þegar ég las hana kviknaði á perunni með hvað ég ætla að láta ævisögu mína heita þegar ég skrifa hana loksins þegar ég verð afgamall og djúpvitur. Hún á auðvitað að heita: Hann nærist á vondum minningum.

 Þarf svo ekki einhver snillingurinn að fara að skrifa fyrstu bloggævisöguna. Sjálfsævisaga – skáldævisaga - bloggævisaga. Þetta heitir víst þróun bókmenntanna.

Nú, nú, svo klára ég Einar Má, Einar Kára, Vigdísi og Steinunni og hvað þær nú heita allar þessar miðaldra hverjar ég á eftir að lesa nýjustu bækurnar eftir.

 Og svo eru það ókannaðar lendur: Ungu stelpurnar og strákarnir sem ég hef aldrei lesið efttr einn staf. Ég ætla að lesa þau öll kerfisbundið í tætlur. Þá verður nú fjör. Eða verður kannski ekkert fjör? Ég man alltaf eftir gömlu blaðaviðtali við Bríeti Héðinsdóttur leikkonu þar sem hún sagði skýrt og greinilega: Allir mínir uppáhaldshöfundar eru löngu dauðir. Ég  segi það sama.

 Allir mínir uppáhaldshöfundar eru löngu dauðir og ég á ekki von á að þeir eigi eftir að rísa upp úr kölkuðum gröfum sínum. En þegar vonin ein er eftir gerast stundum kraftaverk. Kannski á eitthvert þessara ungu skálda sem ég ætla að lesa í vetur eftir að verða einn af mínum uppáhaldshöfundum.

Bókaveður

Þegar fyrstu haustlægðirnar ganga yfir með hvínandi roki og ausandi rigningu finnst mér svo notalegt að fara á bókasafnið og fá mér bækur. Margar bækur. Og þungar bækur.  Rogast svo heim með bókvitið í plaspoka á móti grenjandi storminum. Þegar ég kem hundvotur og veðurbarinn inn úr dyrunum smokra ég mér úr regngallanum og bregð mér í bókmenntahaminn, tek símann og allar græjur úr sambandi, treð sérhönnuðum töppum í útstæð eyrun á mér, fæ mér ilmandi kaffi og heitar kleinur, slengi mér í besta sófann og fer að lesa. Og svo les ég og les. Þetta gerði ég einmitt í dag.

Mest gaman er að lesa þegar rigningin er svo stríð að maður sér ekki út um gluggana fyrir risastórum dropum og rakamóðu. Alveg eins og var í dag. Í dag var einmitt drauma bókaveðrið. Og ég las draumabókina mína. Ekki voru það samt Andrarímur. Og ekki var það neinn andskotans reyfari. Ég er alltof merkilegur með mig til að lesa slíkt djönk. Svoleiðis á maður að sjá í bíó og éta poppkorn með og svelgja nokkra stórflöstur af kók. En kaffi og kleinur eru fyrir bókmenntirnar í heimahúsum.

Ég las bókina Pöddur: skordýr og áttfætlur, í ritstjórn Hrefnu Sigurjónsdóttur og Árna Einarssonar.

Þetta er nú það sem ég hef helst til málanna að leggja um bókmenntirnar í  þessu illviðrasama landi.